Оқу лық/ Н. А. Закирова, Р. Р. Аширов Ас та на: «Ар ман­ПВ» бас па сы, 2018. 304 б

40
ор та ны қыз ды ру ға энер гия шы ғын дал ма ған жағ дай да ға на бұн дай қо ры тын ды 
жа сау ға бо ла ды.
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Жы лу мөл ше рі дегеніміз не? Оның өл шем бір лі гі қан дай?
2. Жы лу берілу ке зін де гі жы лу мөл ше рі мен іш кі энер гия ның өз ге рі сі бір-бі рі мен 
қа лай бай ла ныс қан?
3. Зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы де ге ні міз не? Оның өл шем бір лі гі қан дай?
4. Зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы мен де не жы лу сый ым ды лы ғы ның ара-
сын да қан дай бай ла ныс бар?
5. Де не тем пе ра ту ра сы ның оған берілген жы лу мөл ше рі не тәу ел ді лік гра фи гі
бой ын ша қыздырғыш тың қан дай тү рі ти ім ді рек еке нін қа лай анық тау ға бо ла ды?
6. Де не тем пе ра ту ра сы ның уа қыт қа тәу ел ді лік гра фи гі бой ын ша қай де не нің 
жы лусый ым ды лы ғы кө бі рек еке нін қа лай анық тау ға бо ла ды?
Жат ты ғу 
5
1. Жез дің мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы 380
Äæ
êã Ñ
⋅ °
. Бұл не ні біл ді­
ре ді?
2. Мас са сы 50 г, тем пе ра ту ра сы 25 ºС алю ми ний қа сық ты тем пе ра ту­
ра сы 75 ºС ыс тық су ға сал са, қа сық қан ша жы лу мөл ше рін ала ды?
3. Мас са сы 200 г зат ты 12 ºС­ден 16 ºС­ге қыз ды ру үшін 304 Дж жы лу 
мөл ше рі кет ті. Зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғын анық таң дар.
4. Мас са сы 300 г алю ми ний ден жа сал ған ыдыс та кө ле мі 5 л, тем пе ра­
ту ра сы 20 ºС су бар. Су дың тем пе ра ту ра сын 100 ºС­ге кө те ру үшін 
қан ша жы лу мөл ше рі қа жет?
5. Де не тем пе ра ту ра сы ның жы лу мөл ше рі не тәу ел ді лік гра фи гі нен 
(29­су рет) зат тың не ден жа сал ға нын та бың дар. Де не нің мас са сы 4 кг.
0
10
60
20
80
40
20
30
40
t,
° C
Q ,
кДж
29-су­рет
. Де не тем пе ра ту ра сы ның жы лу мөл ше рі не тәу ел ді лік гра фи гі
А
40
40
А
Р
РМ
А
темпе
рет) заттың 
40
t, ° C
Н
алю
20 ºС су бар. Су
лу мөлшері қа
перат
ра у
т расының 
тың неден 
-
миний
20 ºС су бар. Су
П
рату
т ра
ға салса, қа
ты 12 ºС­ден 16 ºС
тың меншікті жы
шік
ден 
В
сыйымдылығы 
сы 25 ºС алю
сық қан
б
б
б
лай анықтау
а
а
нін қа
лік графигі бой
тауға болады?
с
шеріне тәуел
нін қалай анық
гі бойын
п
шем бірлігі қан
сыйымдылығы
а
рісі бір-бірімен 
гі қан
с
с
ы
ы
тын
тын
ды 
ды 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

41
Жат ты ғу
5
1. Ста қан да ғы тем пе ра ту ра сы 80 ºС ыс тық шай 20 ºС бөл ме тем пе ра­
ту ра сы на дей ін суы ған да қан ша жы лу мөл ше рін бө ліп шы ға ра ды? 
Шай дың мас са сын 200 г деп алыңдар.
2. Тем пе ра ту ра сы 15 ºС құ дық тан кө ле мі 10 л ше лек пен су алып, Күн­
нің ас ты на қой ды. Ше лек те гі судың температурасы 5 ºС­ге артты. 
Су дың іш кі энер гия сы ның өз ге рі сін анық таң дар.
3. 168 кДж жы лу мөл ше рін жұм сап, қан ша мөл шер де гі су ды 10 ºС­ге 
қыз ды ру ға бо ла ды?
4. Мас са сы 0,8 кг алюминий шәйнектің жы лу сый ым ды лы ғын анық­
таң дар.
Экс пе ри ме нт тік тап сыр ма
Газ да жә не электр шәйнекте қай на ған су тем пе ра ту ра сы ның уа қыт қа тәуел-
ді лік гра фи гін құ рың дар. Су дың бас тап қы тем пе ра ту ра сын тер мо ме тр мен 
өл шең дер. Ал су дың қай нау тем пе ра ту ра сын 100 °С деп алың дар.
Шы ғар ма шы лық тап сыр ма
Өт кен та қы рып бой ын ша тех ни ка лық жә не эко ло гия лық маз мұ ны бар есеп 
құ рас ты рың дар.
АР
МА
Н
Н
-
-
П
П
ша тех
ша тех
ни
ни
ка
ка
лық жә
лық жә
В
В
В
турасын 100 °С деп алың
б
б
ған су температура
қы темпера
сын 100 °С деп алың
а
а
а
с
с
ымды
п
гі суды 
су
10 ºС
лығын 
а
су алып, Күн­
судың температурасы 5 ºС­ге артты. 
10 ºС
с
с
пера­
рады? 
су алып, Күн­
ы
ы
ра­
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

42
§ 8. Отын ның энер гия сы, отын ның мен шік ті жа ну жы луы
I Отын түр ле рі
Құ ра мын да кө мір те к бар отын дар ды ор га­
ни ка лық отын дар деп атай ды.
Ор га ни ка лық 
отын дар дың көп те ген түр ле рі бар. Олар ға өз де­
рі ңе та ныс шым те зек, кө мір, мұ най, газ жа та ды. 
Олар – ертеде Жер де өс кен ағаш тар дың жә не 
бұ талар дың ші руі жә не түр ле рі нің өз ге руі нен 
пай да бол ған өнім дер. Өсім дік тер дің жа сыл 
жа пы рақ та ры Күн сәу ле сі энер гия сының ар қа­
сын да су жә не кө мір қыш қыл га зы мо ле ку ла ла­
ры нан ор га ни ка лық зат тар тү зе ді. Сон дық тан 
ор га ни ка лық отын дар кенін 
Күн қой ма сы
деп 
ата й ды. Бұн дай отын түр ле рі нің бар лы ғы ның 
құ ра мын да кө мір те к, от те к, су тек, азот си яқ ты 
хи мия лық эле ме нт тер бо ла ды.
II Отын ның мен шік ті жа ну жы луы.
Отын ның энер гия сы
Отын жан ған да кө мір те к атом да ры от те к 
атом да ры мен қо сы лып, кө мір қыш қыл га зы ның 
мо ле ку ла ла рын тү зе ді. Кө мір қыш қыл га зы ның 
мо ле ку ла ла ры түзіл ген де энер гия бө лі ніп шы­
ға ды. Түрлі отын жан ған кез де әр түр лі жы лу 
мөл ше рі бө лініп шы ға ды. Отын ның құ ра мын да 
кө мір те к көп бол ған сай ын, одан бө лі ніп шы­
ға тын жы лу мөл ше рі де көп бо ла ды. Отын ның 
энер ге ти ка лық шы ғы нын си пат тау үшін 
отын­
ның мен шік ті жа ну жы луы 
деп атала тын фи зи­
ка лық ша ма ен гі зіл ген.
1 кг отын то лы ғы мен жан ған да бө лі ніп 
шы ға тын жы лу мөл ше рін 
отын ның мен-
шік ті жа ну жы луы
 деп атай ды.
Отын ның мен шік ті жа ну жы лу ын
q
­
әр пі мен 
бел гі лей ді, өл шем бір лі гі (ХБЖ­да)
q
[ ]
=
Äæ
êã
.
Отын ның мен шік ті жа ну жы лу ын тә жі ри бе
ар қы лы анық тай ды. Тә жі ри бе нә ти же ле рі 2­қо сым ­ 
Кү­ті­ле­тін­нә­ти­же
а ра ра ты қып с д р
 
ты а а
 д
б л ы лу м л р
а ық тау ды
б р л ы лу м л р
алу 
 қа т т ты
м л р а ық тау ды 
 р с д р
 
л м д ты
қ р ла ры сар қыл
ма ты қал пы а 
л т р л т қ р лар 
ту ра лы б л с д р

жүктеу/скачать 13,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: