Оқу лық/ Н. А. Закирова, Р. Р. Аширов Ас та на: «Ар ман­ПВ» бас па сы, 2018. 304 б



Pdf көрінісі
бет37/199
Дата18.10.2023
өлшемі13,17 Mb.
#117933
түріКнига
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   199
На­зар­ау­да­рың­дар
Жы лу мөл ше рі – жы лу 
ал ма су ке зін де энер­
гия ның қыз ды рыл ған 
де не ден сал қын де не ге 
бе рі лу өл ше мі.
А
гияның барлық түрлерін бі
гияның барлық түрлерін бі
бір
бір
г
г
е қа
е қа
рас
рас
е қа
е қа
е қа
зер
зер
т
т
те
те
г
г
ен
ен
Р
Де
Де
не
не
жұ
жұ
мыс 
мыс 
пен жы
пен жы
гіз
гіз
гі 
гі 
заң екен
заң екен
ді
ді
гияның барлық түрлерін бі
гияның барлық түрлерін бі
рас
рас
е қа
е қа
е қа
М
ға
ға
ның бас
ның бас
қа тү
қа тү
рі
рі
қа тү
қа тү
қа тү
ІV Тұй
ІV Тұй
ық жы
ық жы
лу
лу
оқ
оқ
шау
шау
лер
лер
дің 
дің 
жә
жә
пен жы
пен жы
лу 
лу 
А
фи
фи
сі
сі
бін
бін
де 
де 
азық
азық
де 
де 
қол
қол
да
да
на
на
ды. 
ды. 
ға
ға
ры 
ры 
ға
ға
ға
бо
бо
ла
ла
ды. 
ды. 
қа тү
қа тү
рі
рі
қа тү
қа тү
қа тү
не
не
айналу – жұ
айналу – жұ
Н
Н
1 г су
фи
фи
зи
зи
к
к
а
а
да 
да 
жы
жы
азық
азық
­
­
тү
тү
-
дың тем
П
де
де
не
не
ри
ри
ме
ме
ри
ри
ри
тр
тр
(«жы
(«жы
енді білдіреді) де
енді білдіреді) де
г
г
ен ат
ен ат
қа ие бо
қа ие бо
П
пе
В
ж.
ж.
жы
жы
лу 
лу 
құ
құ
бы
бы
лыс­
лыс­
жы
жы
лу 
лу 
мөл
мөл
ше
ше
рі
рі
нің 
нің 
лер
лер
дің 
дің 
жы
жы
(«жы
(«жы
лу
лу
б
рып, 
рып, 
жұ
жұ
мыс 
мыс 
нің 
нің 
өлшем 
өлшем 
бб
бб
бб
бббб
бба
рып, 
рып, 
асс
кен қ р
п
луы
ер ікі
нікі 8 ккал к
қ р ікі
аа
қы­зық
ма ың
мен ік
8
кк
а
сс
с
ы
мыс 
мыс 
тер
тер
ді 
ді 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года

217


50
Де не лер жүй есі нің то лық энер гия сы деп ме ха ни ка лық жә не іш кі 
энер гия ның қо сын ды сын атай ды.
W
E
U
=
+
,
W
– жүйе нің то лық энер гия сы, 
U
– іш кі энер гия, 
Å
– толық ме ха ни ка лық 
энер гия.
Фор му ла да ғы толық ме ха ни ка лық энер гия ның ор ны на 
E
p
по тен циал дық 
жә не 
E
к
ки не ти ка лық энер гия лар дың қо сын ды сын қой сақ, фор му ла мы на 
түр ге ке ле ді:
W
E
E
U
k
p
=
+
+
.
Тұй ық жы лу оқ шау ла нған жүй еле рде то лық энер гия ның сақ та лу за ңы 
орын да ла ды.
Тұй ық жы лу оқ шау ла нған де не лер жүй есін де то лық энер гия ның 
ша ма сы, жүйе де бо лып жат қан өз ге ріс тер ге қа ра мас тан, тұ рақ ты 
бо лып қа ла бе ре ді.
I ға сыр дың ор та тұ сын да фи зик­ға лым дар мы надай қо ры тын ды ға
кел ді:
Та­би­ғат­та­ғы­ нер­гия­жоқ­тан­пай­да­бол­май­ды­ж ­не­еш­қай­да­жо­ғал-
май­ды:­ол­тек­бір­түр­ден­екін­ші­түр­ге­ауы­са­ды ­бір­де­не­ден­екін­ші­де­не­ге­
бе­рі­ліп­оты­ра­ды.­Тұй­ық­жүйе­де­гі­то­лық­ нер­гия­тұ­рақ­ты­ша­ма­бо­лып­
та­бы­ла­ды.
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
200 м/с жыл дам дық пен ұшып ке ле жат қан қор ға сын оқ үй ін ді то пы рақ қа 
ти ді. Оқ тем пе ра ту ра сы ның қан ша гра дус қа арт қа нын анық таң дар.
Бе­ріл­ге­ні:
=
200
ì ñ
/
ñ
Äæ êã Ñ
=

130
/

е­шуі:­
Тұй ық жүйе нің екі жағ дай ын қа рас ты ра мыз: 
оқ – то пы рақ – үй ін ді:
Бі рін ші күй – оқ то пы рақ үй ін ді ге ұшып ке ле 
жа тыр, екін ші күй – оқ ке дер гі кү ші нің әсе рі нен 
то пы рақ үй ін ді ге ти іп, тоқ тап қал ды.
Бұл жүйе ні жы лу оқ шау лан ған жүйе деп са нау ға 
бо ла ды, се бе бі про цесс өте аз уа қыт ара лы ғын да 
жү ре ді, қор ша ған ор та мен жы лу ал ма су бол­
май ды.
Бі рін ші күй де гі оқ тың то лық энер гия сы:
W
E
E
U
p
k
1
1
1
1
=
+
+
. (1)
Δ
t
– ?
А
50
50
РМ
М
А
А
æ ê
æ ê
ã Ñ
ã Ñ
=

=

æ ê
æ ê
æ ê
ã Ñ
ã Ñ
ã Ñ
0
/
0
/
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
æ ê
æ ê
æ ê
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
æ ê
æ ê
æ ê
æ ê
æ ê
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ñ
Ä
ã Ñ
ã Ñ
ã Ñ
Н
дам
дам
дық
дық
пен 
пен 
т
т
у
у
т
тт
ра
ра
сы
сы
ның қан
ның қан
Н
е­шуі:
е­шуі:
-
ұшып ке
ұшып ке
П
жүйе
жүйе
­де­гі
­де­гі
П
П
В
оқ­тан
оқ­тан
пай­
пай­
да
да
пай­
пай­
пай­
б
б
ол­май­ды
ол­май­ды
ші
ші
түр­
түр­
ге
ге
а
а
уы­са­ды
уы­са­ды
а
аа
­де­гі
­де­гі
т
т
о­лық
о­лық
б
б
лер жүй
герістер
ға
ға
лым
лым
дар 
дар 
а
а
лер жүйесінде то
терге қара
с
энер
энер
гия
гия
ның 
ның 
с
де то
п
ақ, фор
ақ, фор
ның 
ның 
сақ
сақ
а
p
p
по
по
тен
тен
циа
циа
ақ, фор
ақ, фор
му
му
ла 
ла 
му
му
му
с
– толық ме
– толық ме
х
х
а
а
ни
ни
к
к
а
а
лық 
лық 
ы
ы
не ішкі 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года

217


51
Екін ші күй де гі:
W
E
E
U
p
k
2
2
2
2
=
+
+
. (2)
То лық энер гия ның сақ та лу за ңы не гі зін де: 
W
W
1
2
=
. (3)
(1) жә не (2) фор му ла ны (3) фор му ла ға қой сақ:
E
E
U
E
E
U
p
k
p
k
1
1
1
2
2
2
+
+
=
+
+
. (4)
E
E
E
m
E
p
p
k
k
1
2
1
2
2
2
0

=
=
;
;
еке нін ес­
кер сек, (4) тең дік ті мы надай түр де жа за мыз:
m
U
U
2
2
1
2
=

. (5)
Оқ тың іш кі энер гия сы ның өз ге рі сі:


U
Q
cm t
=
=
(6)
(6) тең дік ті (5) тең дік ке қой сақ жә не 
t
тап сақ, 
фор му ла мы на түр ге ауы са ды:

t
ñ
=
2
2
.
(7)
Есеп тейік: 

t
ì ñ
Äæ êã Ñ
Ñ
=


⋅°

°
4 10
2 130
154
4
2
2
.
­Жа­уа­бы:
Δ
t = 
154 ºС.
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Толық ме ха ни ка лық энер гия ның то лық энер гия дан қан дай ай ыр ма шы лы ғы 
бар?
2. То лық энер гия ның сақ та лу за ңы қан дай жүйе үшін орын да ла ды?
3. Қан дай жүйе ні тұй ық тал ған, қан дай жүйе ні жы лу оқ шау лан ған деп атай ды?
4. Энер гия ның сақ та лу за ңы ның фор му ла сын жа зың дар.
Жат ты ғу 
7
1. Ваннада температурасы 40 ºС жылы су дайындау үшін температу­
расы 10 ºС суық су мен 60 ºС ыстық су араластырылды. Суық судың 
көлемі 80 л, ыстық судың көлемін анықтаңдар.
А
А
көлемі 80 л, ыстық судың көлемін анықтаңдар.
Р
Р
Р
Жат
1. Ваннада 
расы 10 ºС суық су мен 60 ºС ыстық су араластырылды. Суық судың 
көлемі 80 л, ыстық судың көлемін анықтаңдар.
М
М
М
М
дай жүйе
Энергияның сақ
тығу
А
ника
лық энергияның сақта
дай жүйені тұйықтал
ның сақталу за
Н
Н
Н
ры
калық энергия
-
-
П
­Жа­уа­бы:
­Жа­уа­бы:
Δ
Δ
П
П
В
тейік: 
тейік: 


t
t
=
=
2 1
2 1
t = 
t = 
154 ºС.
154 ºС.
б
ті (5) тең
ті (5) тең
на түр
на түр
г
г
е ауы
е ауы
4 1
4 1
а
к
к
е қой
е қой
с
с
ақ жә
ақ жә
е ауы
е ауы
с
с
а
а
ды:
ды:
с
ның өз
ның өз
г
г
е
е
рі
рі
сі:
сі:
п
надай түр
надай түр
де жа
де жа
за
за
а
еке
еке
нін е
нін е
с­
с­
за
за
мыз:
мыз:
с
ға қой
ға қой
с
с
ақ:
ақ:
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года

217


52
2. Ше бер бір бөл шек ті өң деу ке зін де болат егеу ге 40 Н күш тү сі ріп, 
46 қи мыл жа са ды. Егеу ізі 8 см­ге тең. Мас са сы 100 г егеу дің тем пе­
ра ту ра сы қан ша гра дус қа кө те ріл ге нін анық таң дар.
3. 500 м би ік тік тен құ ла ған бо лат бөл шек тің жер бе ті не құ лар сәт­
те гі жыл дам ды ғы 50 м/с бол ды. Ауа ке дер гі сі нің бар лық жұ мы сы 
тек бөл шек ті қыз ды ру ға кет ті деп алып, бөл шек тің тем пе ра ту ра сы 
қан ша гра дус қа өз гер ге нін есеп тең дер.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   199




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет