ОқУ ҚҰралы өскемен 2012 ж
жүктеу/скачать 1,79 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қолданылған әдебиеттер тізімі
- 5 Ажырау кезінде әдеттегі сандық қатынастардың ауытқулары
| Бақылау сұрақтары:
Дигибридті будандастырудың сызбанұсқасын Пеннет торына сал. Үш немесе полигибридті будандастыруларларға түсінік бер. Дигетерозигота қандай ағза? Үш гетерозигота немесе полигетерозиготаларды түсіндіріңіз. Тәуелсіз тұқым қуалау заңы қалай ашылды? Қосарлы рецессив құбылысын түсіндір. Рекомбинациялу дегеніміз не? Комбинативтік өзгергіштік деген не? Көпаллельділікті қалай түсіндіруге болады? Кодоминаттылық дегеніміз не? Қолданылған әдебиеттер тізімі: Бегімқұл Б. Молекулалық генетика негіздері: оқу құралы/ Б.Бегімқұл. – Астана: Фолиант, 2009. – 331 б. Бегімқұл Б. Медициналық генетика негіздері: оқу құралы/ Б.Бегімқұл. С.Төлегенов. – Астана: Фолиант, 2008. - 331 б. Берсімбаев Р.І. Генетика: оқу құралы: І бөлім. / Р.І.Берсімбаев. К.Қ.Мұхамбетжанов. - Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 167 б. Инге-Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции: учебник/ С.Г.Инге-Вечтомов. - М.: Высшая школа, 1989. – 591 c. Лобашев М.Е. Генетика: учебное пособие/ М.Е.Лобашев. - ЛГУ, 1967. – 746 c. Стамбеков С.Ж. Генетика: оқу құралы/ С.Ж.Стамбеков. Алматы: Ана тілі,1993,448 б. 5 Ажырау кезінде әдеттегі сандық қатынастардың ауытқулары Әртүрлі объектілерде сан алуан белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары зерттелді. Мендель ашқан заңдылықтардың барлық өсімдіктерге, микроағзаларға, жануарларға, сол сияқты адамға да тән екендігі дәлелденді. Сонымен қатар ажырау кезінде фенотиптік класстардың әдеттегі сандық қатынастардан ауытқулары болатындығы туралы көптеген деректер жинақталды. Тұқым қуалау механизмдері Мендель заңдарына толық сәйкес келгенімен, кейде ажырау кезінде фенотиптік класстардың сандық ара қатынасы өзгеріп басқаша болып шығады. Енді соған мысалдар келтіріп және оның пайда болу себептерін қарастырайық. Әдеттегі сандық қатынастардың ажырау кезінде статистикалық себептерден ауытқуы Белгілердің ажырау заңдылығын қамтамасыз ететін механизм гаметалардың түзілуі кезінде гомологты хромосомалардың және соған сәйкес аллельдердің ажырауын тудыратын мейоз процесі болып есептеледі. Гаметалардың гаплоидты хромосомаларында орналасқан әр геннің бір-бірден аллельдері болады. Сонымен, ажырау процесі гаплоидты гаметаларда хромосомалар мен гендер деңгейінде жүзеге асады. Ал белгілердің ажырауының талдауы диплоидты ағзалар деңгейінде жүргізіледі. Бұл екі аралықта гаметаларға, ұрықтанудан пайда болған зиготаларға және жаңадан дамып келе жатқан ағзаға бір-біріне тәуелсіз көптеген жағдайлар әсер етеді. Ол жағдайлар ажырайтын белгілердің көріну мүмкіндігіне кездейсоқтық элементін енгізеді, яғни ажырау статистикалық сипатта болады. Сондықтан белгілердің ажырауына талдау жасаған кезде арнайы математикалық әдістер қолдану керек болады. Ықтималдылық теориясы бойынша тәжірибеде алынған нақты мәліметтің, теория жүзінде күтілген мәліметтен ауытқуы көбінесе зерттеу материалының аздығынан немесе кездейсоқ басқа да себептердің әсерінен болады деп есептелінеді. Демек, математикалық әдістерді қолдану арқылы тәжірибеде алынған нақты ажыраулардың теория жүзінде болады деп есептелінетін ажыраулардан (мысалы, 3:1, 1:1, 9:3:3:1 т.с.с.) ауытқуы кездейсоқтықтан болған жоқ па, деген сұраққа жауап алуға болады. Белгілердің ажырауын аз санды будан ағзалардан анықтаса, онда тәжірибеде алынған қатынастардың теорияда күтілетін қатынастан үлкен айырмашылығы болады. Сондықтан, тәжірибе жүзінде алынған ажырау мен теориялық күтілімнің арасын жақындатудың маңызы шарты тәжірибедегі талданатын іріктемелердің көлемі болып есептеледі. Зерттеуші будан ағзалардың саны көбейтілсе, ол қатынастар бір-біріне жақындай түседі, бірақ олардың біртіндеп сәйкес келуі өте сирек болады. Дәл осы айтылғандарды Мендель тәжірибелерінен де табуға болады. Мендель, жоғарыда айтылғандай сары және жасыл тұқымды бұршақ сорттарын будандастырып, будандардың бірінші ұрпағын алды. Сол өсімдіктердің сары тұқымдарынан будандардың екінші ұрпағының 258 өсімдік өсіріліп, олардың әрқайсысында пайда болған сары және жасыл тұқымдарды санады. 3 - кестеде он өсімдіктен тәжірибе жүзінде алынған сары және жасыл тұқымдардың ажырауының ара қатынасы берілген. 8 - кесте – Бұршақ өсімдіктерінің ұрпағы дәндерінің бояулары бойынша ажырау қатынасы
Осы өсімдіктердің әрқайсысының ажырау қатынастарына қарасақ, олар, мысалы, 25:11 (2,27:1) және 24:13 (1,84:1), яғни теорияда күтілген фенотиптік клсатардың 3:1 қатынасынан көп өзгеше болып шығады. Ұрпағына талдау жасалынған 258 будан өсімдіктердің бұл кестеде келтірілмеген ажырауы біреуінде 32 сары : 1 жасыл, екіншісінде 20 сары : 19 жасыл болып шықты. Тәжірибеде алынған қатынастардың теория бойынша күтілген қатынастардан осылайша көп ауытқуы Мендель ашқан ажырау заңдылығына күмән келтіре алмайды. Өйткені, ықтыймалдылық теориясы бойынша іріктеуге алынған нысандар саны көп болғанда ғана тәжірибе мәліметтері теориялық күтілген қатынасқа дәл келе алады. Мысалы, Ғ2 –нің 10 өсімдігінен алынған сары және жасыл тұқымдардың қатынасы 355:123, яғни 2,86:1 болады, ал бұл теория бойынша күтілген 3:1 қатынасына жақын (7 кесте). Ғ2 – ұрпағында Мендель барлығы 6022 сары, 2001 жасыл тұқымдар алды, олардың қатынасы 3,01 сары : 1 жасыл, яғни теорияда күтілген 3:1 қатынасына өте жақсы сәйкес болып шығады. Сонымен тәжірибелерде алынған ажыраулардың теорияда күтілген ажыраудардан әруақытта айырмашылығы болады. Осы екі ажырауды бір-біріне жақындастырудың ең басты тәсілі - ол тәжірибеде талдау жасалынатын дарабастар санының көп болуы. Талдау жасалынатын ұрпақтағы дарабастардың саны неғұрлым аз болса, ауытқудың мөлшері де соғұрлым көп болады. жүктеу/скачать 1,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||