ОқУ ҚҰралы қостанай, 2022 удк ббк рецензенттер
жүктеу/скачать 249,5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6-ТАҚЫРЫП ҚЫЗМЕТТІК –КӘСІБИ ӘРЕКЕТТЕГІ ЖАНЖАЛДАР Сұрақтар: 1. Конфликтті жағдайлардың психологиясы.
| Қолданатын әдебиеттер:
1. Сәбет бап-баба Жалпы психология Алматы 2009 жыл 2. Психология. Под ред. Проф. В.А.Крутецкого. Москва, 1974ж. 3. Под ред. Радугина А.А. Психология и педагогика. 4. Романов В.В. Юридическая психология. М.Юристъ. 1998ж. 5. Қ.Жарықбаев. Психология. Алматы. 1970ж. 6. Сәбет бап-баба Жалпы психология Алматы 2009 ж 6-ТАҚЫРЫП ҚЫЗМЕТТІК –КӘСІБИ ӘРЕКЕТТЕГІ ЖАНЖАЛДАР Сұрақтар: 1. Конфликтті жағдайлардың психологиясы. 2. Мемлекеттің күш құрылымдары қызметіндегі конфликттер. 3. ІІО бөлімшелерінде конфликттердің пайда болу себептері. 1. Конфликтті жағдайлардың психологиясы. Конфликт дегеніміз не? Психологияда жанжал қарама-қарсы бағытталған, бір-бірімен үйлеспейтін үрдістердің, санада, жеке алынған эпизодтың жеке тұлғааралық өзара әрекеттестікте немесе жеке тұлғалар мен адамдар топтарының тұлғааралық қарым-қатынастарында теріс эмоциялық уайымдармен байланысты қақтығыс ретінде анықталады. Осыдан көрініп тұрғандай, жекелеген адамдар арасындағы қақтығыс жағдайларының негізі қарама-қарсы бағытталған мүдделер, мақсаттар, оларға қол жеткізу тәсілі туралы әртүрлі пікірлер арасындағы қақтығыс болып табылады. Әлеуметтік психологияда негізге алынатын критерийлерге байланысты қақтығыстың көп нұсқалы типологиясы бар. Мысалы, жанжал туыстық сезімдері мен басшының қызметтік борышының сезімдері арасындағы жеке тұлғаішілік болуы мүмкін, тұлғааралық (басшы мен оның лауазымы бойынша орынбасары арасындағы сыйақы, қызметкерлер арасындағы сыйақы); тұлға мен ұйым арасындағы; бір немесе әр түрлі мәртебедегі ұйымдар немесе топтар арасындағы. Сондай-ақ қақтығыстарды көлденеңінен (бір-біріне бағынышты емес қатардағы қызметкерлер арасында), тігінен (бір-біріне бағынышты адамдар арасында) және аралас, онда олар да, т.б. ұсынылған жіктеуге болады. Ең таралған қақтығыстар түрі тік және аралас. Олар орта есеппен барлық қалған 70-80% құрайды. Жанжалдар сондай-ақ басшы үшін аса қажет емес, өйткені ол «қолдар мен аяқтарға байланысты». Бұл жағдайда басшының әрбір әрекетін барлық қызметкерлер осы қақтығыстың призмасы арқылы қарайды. Сондай-ақ қақтығысты тудырған себептердің сипаты бойынша жіктеуге жол беріледі. Жанжалдың туындауының барлық себептерін көрсету мүмкін емес. Бірақ, жалпы алғанда, ол себептердің келесі үш топтарынан туындайды: еңбек процесі; адам қарым-қатынасының психологиялық ерекшеліктері, яғни олардың көзайымы мен ұнатпаушылығы, адамдардың мәдени, этникалық айырмашылықтары, басшының нашар психологиялық коммуникациясы мен т. б. іс-әрекеттері; топ мүшелерінің жеке өзіндік ерекшелігі, мысалы өзінің эмоциялық жағдайын, агрессивтілігін, коммуникацияны дұрыс орната алмауын, жөнсіздігін бақылай алмауы. Қақтығыстар ұйым үшін олардың мәні бойынша да, сондай-ақ оларды шешу тәсілі бойынша да ажыратылады. Конструктивтік және деструктивтік қақтығыстар бар. Сындарлы қақтығыстар үшін қағидатты жақтарды, ұйымның және оның мүшелерінің тіршілік ету мәселелерін қозғайтын және оларды шешу ұйымды неғұрлым жоғары және тиімді даму деңгейіне шығаратын келіспеушіліктер тән. Деструктивті жанжалдар теріс, жиі жойғыш әрекеттерге әкеледі, олар кейде беткейге және басқа да теріс құбылыстарға ұласады,бұл топ немесе ұйым жұмысының тиімділігінің күрт төмендеуіне әкеледі. Жанжалдың негізгі кезеңдері. Жанжалдар, өзінің ерекшелігі мен әралуандығына қарамастан, жалпы жүріп өтудің жалпы сатылары бар: қарама-қайшы мүдделерді, құндылықтарды, нормаларды әлеуетті қалыптастыру сатысы; әлеуетті жанжалдың нақты немесе қақтығысқа қатысушылардың өздерінің дұрыс немесе жалған түсінікті мүдделерін сезіну сатысына көшу сатысы; жанжал іс-қимылының сатысы; жанжалды шешу немесе алып тастау. Жанжал құрылымы. Бұдан басқа, әрбір жанжалдың неғұрлым айқын құрылымы да бар. Кез келген жанжалда технологиялық және ұйымдастырушылық қиындықтарға, еңбекке ақы төлеу ерекшеліктеріне, немесе жанжалдасушы тараптардың іскерлік және жеке қатынастарының ерекшелігіне байланысты жанжалды жағдайдың объектісі бар. Жанжалдың екінші элементі оның қатысушыларының мақсаттары, субъективті себептері, олардың көзқарастары мен наным-сенімдері, материалдық және рухани мүдделеріне негізделген. Одан әрі, жанжал оппоненттердің, оның қатысушылары болып табылатын нақты адамдардың болуын көздейді. Ақырында, кез-келген қақтығыста қақтығыстың тікелей себебін оның шынайы себептерінен, көбінесе жасырылған себептерден ажырату маңызды. Жетекшіге - тәжірибеде жанжал құрылымының барлық аталған элементтері бар (себебі жоқ), ол жойылмайтынын есте сақтау маңызды. Шиеленіскен жағдайды күш қысымымен немесе айдап әкетумен тоқтатуға әрекет жасау жаңа тұлғаларды, топтарды немесе ұйымдарды тарту есебінен оның өсуіне, кеңеюіне алып келеді. Демек, жанжал құрылымының ең болмағанда бір элементін жою қажет. Екі немесе одан да көп тараптар - адамдар немесе топтар арасында келісімнің болмауы – бұл ұжымдағы қақтығыстың негізгі себебі. Келісімнің болмауы әртүрлі пікірлердің, көзқарастың, идеялардың, мүдделердің, көзқарастың және т.б. болуымен байланысты. Бұл орын алып отырған қайшылықтар, келіспеушіліктер адамдардың қалыпты өзара іс-қимылын бұзғанда, қойылған мақсаттарға қол жеткізуге кедергі келтіргенде ғана орын алады. Бұл жағдайда адамдар келіспеушіліктерді қандай да бір жолмен еңсеруге мәжбүр болады және ашық жанжалда өзара іс-қимылға түседі. Жанжалдық өзара іс-қимыл процесінде оның қатысушылары әртүрлі пікір білдіреді, шешім қабылдау кезінде көбірек баламаларды анықтау мүмкіндігіне ие болады және дәл осы қақтығыстың маңызды оң мәні болып табылады. Айтылған, әрине, жанжал әрдайым оң сипатта болады дегенді білдірмейді. Топаралық және тұлғааралық жанжалдар индивидтердің топпен немесе топтардың өзара қақтығысы болып табылады. Әр түрлі түрлердің арасында шиеленістерді шартты түрде, қатаң шекаралар түрлеріне бөлу жоқ және іс жүзінде қақтығыстар туындайды: ұйымдастырушылық тік тұлғааралық; көлденең ашық топаралық және т. б. Қаралған жанжалдар оң да, теріс да әртүрлі функцияларды орындай алады. Жанжалдарды тудыратын себептері де жанжалдардың өздері сияқты әртүрлі. Объективті себептер мен оларды индивидтердің қабылдауын ажырату керек. Объективті себептерді жеткілікті дәрежеде шартты түрде бірнеше бекітілген топтар түрінде ұсынуға болады: бөлуге жататын ресурстардың шектеулілігі; мақсаттардағы, құндылықтардағы, мінез-құлық әдістеріндегі, біліктілік, білім деңгейлеріндегі айырмашылықтар; тапсырмалардың өзара тәуелділігі жауапкершілікті дұрыс бөлмеу; коммуникацияның нашар болуы. Сонымен қатар, объективті себептер тек қана қақтығыстың себептері болып табылады, егер жеке тұлға немесе топқа өз қажеттіліктерін жүзеге асыру мүмкін емес болса, жеке немесе топтық мүдделер қойылған кезде. Индивидтің реакциясы көбінесе жеке тұлғаның әлеуметтік кемелденуімен, ұжымда қабылданған мінез-құлық формаларымен, әлеуметтік нормалар мен ережелермен анықталады. Бұдан басқа, индивидтің қақтығысқа қатысуы ол үшін қойылған мақсаттардың маңыздылығымен және туындаған кедергі оларды іске асыруға қаншалықты кедергі келтіруімен анықталады. Субъект алдында неғұрлым маңызды мақсат тұрған сайын, ол оған қол жеткізу үшін көп күш жұмсайды, соғұрлым қарсылық пен оған кедергі келтіретіндермен шиеленіскен өзара іс-қимыл соғұрлым күшті болады. Кедергілерді еңсеру тәсілін таңдау, өз кезегінде, тұлғаның эмоционалдық тұрақтылығына, өз мүдделерін қорғаудың қолда бар құралдарына, биліктің көлеміне және басқа да көптеген факторларға байланысты болады. Психологиялық жағымсыз әсерден, индивидтің сана аймағын сақтап қалуына тұлғаның психологиялық қорғанышы санасыз жүзеге асады ол өз тарапынан тұлғаны қалпына келтіру жүйесі ретінде. Жанжал нәтижесінде бұл жүйе адамның ерік-жігері мен ниетінен басқа еріксіз жұмыс істейді. Мұндай қорғанудың қажеттілігі индивидтің «мен - бейнесіне», индивидтің өзін-өзі бағалауын төмендететін құндылықты бағдарлар жүйесіне, индивидтің «мен-бейнесіне» қауіп төндіретін ойлар мен сезімдер пайда болған кезде туындайды. Кейбір жағдайларда индивидтің жағдайды қабылдауы істің нақты жағдайынан алыс болуы мүмкін, бірақ адамның жағдайға реакциясы оның қабылдануына байланысты қалыптасады, бұл жағдай да жанжалды шешуді айтарлықтай қиындатады. Жанжал нәтижесінде пайда болған теріс эмоциялар қарсыластың жеке тұлғасына қатысты мәселелерден тез арада ауыса алады, бұл жанжалдыжеке қарсы әрекетпен толықтырады. Жанжал күшейген сайын, оппоненттің бейнесі соншалықты жағымсыз көрінеді, бұл оның шешімін қосымша қиындатады. Бұл жағдай бақылаудан шыққанша дейін, оқиғаны өрістетудің бастапқы сатысында істеу орынды. жүктеу/скачать 249,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|