Оқулық Алматы, 012 ӘӨЖ 373. Ббк 74. 102 А 75

Ойынның адамзат мәдениетінің феномені ретіндегі функциялары. Балалар ойындарының классификациясы

жүктеу/скачать 406,94 Kb. бет 72/119 Дата 11.12.2022 өлшемі 406,94 Kb. #56481 түрі Оқулық

7.3 Ойынның адамзат мәдениетінің феномені ретіндегі функциялары. Балалар ойындарының классификациясы Функция – бұл міндет, іс-әрекет аясы, рөл, амалдар жиынтығы. Ойын іс-әрекеті, С. А. Шмаковтың пікірінше, - адам жаратылысының таң қаларлық феномені. Адамзат практикасында ойын бірқатар функциялар орындайды. Әлеуметтік-мәдени функция. Ойын – баланы әлеуметтендіруде ең күшті құрал. Ол тұлғаның, оның қасиеттерінің, мінез-құлқының, еркінің қалыптасуына әсер етеді; балалардың білім, білік, құндылықтарды, тәртіп нормаларын, қарым-қатынас амалдарын меңгеруге көмектеседі. Ойындағы әлеуметтік тәжірибені меңгеру балаға кез келген қоғамдастықтың (балалардың, үлкендердің) толық құқылы мүшесі ретінде міндеттерін атқаруға мүмкіндік туғызады. Ойын – мәдениет эталоны, ұлт ерекшелігін, оның салт-дәстүрін толық бейнелейтін, бақыланатын феномен. Ойын әлеуметтік тәртіптің типтік дағдыларын, құндылықтардың өзіндік жүйелерін, кооперацияны, топтық немесе жеке амалдарды бейнелейді. (Мысалы, итальяндықтар өздерінің ұлттық белгілерін карнавалдарда, театрларда іске асырады. Испандықтар корридде еркінсиді). Ұлтаралық коммуникация функциясы. Ойындар – жалпы адамзаттық құндылықтар банкісі. Олар - әмбебап, әртүрлі ұлт қоғамдастығы оларды жеңіл меңгереді. Бұл - бір-бірімен қарым-қатынас жасуға жағдай жасайтын жалпы қабылданған тіл. Ойындар өмірдегі әртүрлі жағдаяттарды модельдеуге, келіспеушіліктен шығуға мүмкіндік береді, эмоцияны түрлендіріп отыруға үйретеді, сезімнің бүкіл бір гаммасын бойға сіңіреді. Бұл адамның тұлға ретінде өзін-өзі көрсетуі. Оның үстіне балаға ойынның нәтижесі емес, процесі маңызды. Ойын ісәркетке, практикаға өз тәжірибесін қолдану мен тексерудің тәсілдерін көрсететін жол. Ойын нәтижелері баланың практикалық әрекетін жетілдіруге ауысады. Мектеп жасына дейінгі балада нақты белсенді өмір үшін тәжірибе аз, сондықтан ойын – өз түсінігіндегі ситуацияда белсенді іс-қимыл жасауға, үлкендерге тән рөлдерді орындауға мүмкіндік. Үлкендердің рөлі бұл процесте – айналасындағы заттар мен құбылыстарды түсінуге, оларды өзінің ойнау контекстіне енгізуге ынталандыратын ойнау кеңістігін ұйымдастыру. Коммуникативтік функция. Балалар қауымдастығында қарымқатынасты ұйымдастыру функциясы. Ойын – коммуникативтік ісәрекет, онда коммуникацияның екі жоспары бар – нақты және ойындық. Ойын балаға қарым-қатынас нормаларын меңгеруге көмектеседі, оның коммуникативтік белсенділігін арттырады. Ойында балалар тез тіл табысады, тәжірибе алмасады. Қарым-қатынас жасау О. С. Газман бойынша, - ойынның негізгі энергетикалық көзі. Ойындар балада адаммен тіл табысу, араласу әрекеттерін қалыптастырады. Ойын іс-әрекетінде қоғамдық қатынас бар. Ойында әркім өзінің тұлғалық, шығармашылық, әрекеттік әлеуетін іске асырады және өз әрекетін басқа ойынға қатысушылармен ақылдасып келісуге үйренеді. Ұжымдық ойын тәжірибесі еңбек, ұйымдастырушылық, коммуникативтік тәжірибеге ауысады. Баланың «ойыннан тыс қалуы», яғни оны ойыншылардың қабылдамауы назар аударуға белгі болып табылады және ол мектепке дейінгі мекемеде педагогтың бұл баламен жеке жұмыс жүргізуін қажет етеді. Мұндай жұмыс орын алған ситуацияның себептерін диагностикалауға негізделеді және оны мақсатты, бағытты, ретімен және корректі түрде өзгерту қажет болады. Ойынның диагностикалық функциясы. Ойында баланың сапалық қасиеттері, белсенділігі, білімі, білігі, оның басқалармен қарым-қатынасы, басқалардың оған көзқарасы, жанұялық ситуациясы, қорқынышы, толғанысы, эмоционалдық күйі туралы барынша ақпараттар байқалады. Бала ойында өзінің күшін, қабілетін, өзін көрсету мүмкіндігін диагностикалайды. Ойын баланың өзін-өзі тану сезімін оятады. Көпшілік ойындар «Өзіңді-өзің таны» принципінде (дидактикалық, қозғалыс, ұжымдық, компьютерлік ойындар) құрылған. А. С. Макаренко: «Бала ойында қандай болса, ол өскенде жұмыста да сондай болады. Сондықтан болашақ қайраткерді тәрбиелеу, ең алдымен, ойында болады». Ойында баланың қасиеттері, өмірден алғандары, оған не жетіспейді, тәрбиеші немен шұғылдануы тиіс деген сияқты мәселелер айқын көрінеді» деген. Ойынның терапиясы (емдік) функциясы. Бұл баланың ойнағандағы күйзелісін, толқынысын, қорқынышын сейілту функциясы. Ойын – басқалармен қарым-қатынаста, оқуда, тәрбиеде кездескен қиыншылықтарды жеңу құралы. Мысалы, әзіл-өлең, мазақөлең, санамақ, жаңылтпаш ойын терапиясының қуатты құралы және мәдени салт-дәстүрді жеткізуші болып табылады. Д. Б. Эльконин: «Ойын терапиясының тиімділігі баланың рөлдік ойында алған жаңа әлеуметтік қатынас практикасымен анықталады» деп көрсетті. Жаңа қарым-қатынас практикасы баланың өз проблемаларын шешуге алып келеді. Ойынның терапиялық функциясы релаксациялық функцияны эмоционалдық күйзеліс, ауыр ой еңбегі салдарынан жүйке жүйесіне түскен салмақты, эмоционалдық, дене, интеллектуалдық жүкті алып тастау немесе азайтуды қамтиды. Қазіргі күнде арнайы ойын тренингілері бар («ән салатын төсектер», тыныштандыратын ойыншықтар). Ойынның түзету функциясы. Жеке адамның тұлғалық көрсеткіштерінің құрылымына жағымды өзгерістер енгізу функциясы. Ойын танымдық, эмоционалдық-еріктілік, іс-әрекеттік, тұлғалық сфераларды түзету, психикалық процестер мен сөйлеуді дамытудың, ойлау процестерінің, қозғалыс әрекетінің құралы ретінде жүреді. Сарапшылар мектепке дейінгі мекемелердің педагогтарының 96%ы психокоррекцияға мән бермейді, ойынды бұл мақсатта пайдаланбайды деп көрсетеді. Бүгінде мектепке дейінгі балалар мекемелеріне ЗПР бар балалар, яғни жанұя қарым-қатынасының бұзылуының, туғандағы алған зақымның, экологиялық, экономикалық және басқа да проблемалардың салдарынан шошынған, жүйкесі әлсіз, ызалы балалар барады. Бұл факт ойынның барлық міндеттерімен және көріністерімен қоса тағы да бір рет маңызды екендігін дәлелдейді. Алдандыру функциясы. Ләззат, қуаныш, жағымды эмоция беру, өзара қарым-қатынаста, әрекетте сұранысты қанағаттандыру құралы функциясы. Бұл көңілдендіру, бір нәрсеге ынтасын ояту құралы. Функция жайлы жағдай жасайды, эмоционалдық хал-ахуал туғызады. Ойын – баланы өзінің тікелей шеңберінен тысқа шығаратын бірденбір іс-әрекет. Ойын – баланың алданыштан дамуға өтетін, қиялына азық беретін стратегиялық тұрғыда нәзік ұйымдастырылған мәдени кеңістік. Дж. Локк: «Балалар бақытты және көңілді өмір сүруі керек. Алданыш та еңбек пен тамақ сияқты қажет. Алданыш рахатсыз болуы мүмкін емес, ол көбінесе ақыл-парасатқа, қиялға байланысты. Сондықтан балаларға өздеріне ұнаған істі істеуге мүмкіндік беру қажет, тек денсаулығына және басқа адамдарға зиян келмейтіндей болуы тиіс» деп көрсеткен. Қалған жағдайларда ойынды тыйым салушылықпен байланыстырмау керек. Э. Фроммның тұжырымдауынша: «Тура үлкен адам жұмыс істегені сияқты баланың ойнауы қажет. Ол үшін ойын үлкендердің жұмыс істегені сияқты, екеуі де бірдей жемісті. Балалар ойнай жүріп, ең алдымен, үйренеді, соңынан алданады» деп түйіндейді. Балалардың ойындары алуан түрлі. Олар мазмұны, ұйымдастырылуы, ережесі, көрініс сипаты, балаға әсері, пайдаланылатын тәсілдері, шыққан тегі және т.б. жағынан әртүрлі. Балалар ойындарының көптүрлілігі оларды классификациялауды күрделілендіреді. Ойындарды классификациялауға көптеген көзқарастар мен негіздер бар. жүктеу/скачать 406,94 Kb. Достарыңызбен бөлісу: