Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53
жүктеу/скачать 11,51 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ірі жəне орта масштабты карталардағы горизонталь аралық қима биіктіктерінің мəні
| 9.3 сурет.
Жер бедерінің горионтальдармен кескінделуі. а- жер бетінде; ə- жазықтықта Картаның масштабы кішірейген сайын горизонталь аралық қима биіктіктің мəні артады. Мысалы, 1:25000 масштабты карта- да горизонтальдар 5 метрден кейін жүргізілсе, 1:50 000 масштаб- ты картада 10 метрден кейін жүргізіледі. Жер бедері топографиялық картада горизонтальдар арқылы кескіндеудің мəнін жоғарыда көрсетілген суретке талдау жасау арқылы ашуға болады. Ұсынылып отырған үлгідегі төбе бір- біріне бағыттас үш көлденең жазықтыққа бөлінген (1,2,3) бірінші көлденең жазықтық жердің беткі деңгейіне сай келетіндіктен 0 = h м. Екінші жазықтықтікі 10 h = м. Үшінші жазықтықтікі 20 h = м.Үш жазықтықта бір-бірімен бірдей қашықтықта жүргізілгендіктен олардың қима биіктігі 10 h = м тең. Жер бетін жазықтыққа көшіргенде, қима биіктіктері бірдей тұйықталған қисық түзіледі. Бірінші жазықтықты қосатын қисық сызықтың биіктігі ноль метрге, үлгідегі екінші жазықтықты қосатын сызықтың биіктігі 10 метрге, үшінші жазықты қосатын қисық сызық 10 метрге тең болады [13.1-кесте]. 334 Қисық сызықтармен (горизонтальдармен) кескіндеу арқылы алынған проекция төбенің жазықтықтағы кескіні болып табылады. Жер бедерінің дөңес (тау, төбе, жота, белес) жəне иілінген ойлы (қазан шұңқыр, жылға, ойпаң, сай, мойнақ) пішіндерін бір- бірінен ажыратып, бағытын жылдам табу үшін горизонтальдарға беткейдің еңістігінің сырғу бағытын көрсететін қисық сызық бергштрих пен белгіленді [9.1-кесте]. 9.1-кесте . Ірі жəне орта масштабты карталардағы горизонталь аралық қима биіктіктерінің мəні Топографиялық карталардың масштабы Қима биіктіктері метр есебімен Төбесі тегіс жазық жерлер үшін Таулы жерлер үшін Биік таулар үшін 1:25000 5 5 10 1:50000 10 10 20 1:100000 20 20 40 1:200000 20 40 80 Картада төбелерді кескіндеу барысында горизонтальдағы бергштрих сыртқа қарай, ал шұңқырларда тұйықталған қисық сызықтардың ішіне бағытталады. Жоталар мен жылғалар кар- тада ұзыннан созылған горизонтальдармен кескінделіп, бағыты берегштрихпен көрсетіледі. Мойнақтар қатар жатқан екі горизон- тальға қарама-қарсы бағытта сызылған берегштрихтармен кес- кінделеді. Ойыстар тұйықталған горизонтальдардағы бір-біріне қарама-қарсы бағытта сызылған берегштрихтармен белгіленеді. Жылғалар бағыттас жатқан горизонтальдардың доғаланып түйіліскен жерінде төмендеу бағытына қарай бағытталған бе- регштрихтар жүргізу арқылы бейнеленеді. Картада беткейдің еңістігі екі горизонтальдың аралығындағы ұзындық арқылы си- патталады. Географиялық карталардағы көршілес жатқан екі горизонтальдың арақашықтығын горизонталь аралық ұзындық дейміз. Горизонталь аралық ұзындық латынның d əрпімен белгіленеді. Жазық жерлерге қарағанда тік беткейлердің гори- 335 зонталь аралық ұзындығы қысқа болатындықтан горизонтальдар бір-біріне жақын орналасады. Жазық жерлердегі жер бедерінің ерекшеліктерін ашып көрсету үшін екі негізгі горизонтальдардың аралығынан ұзын пунктирмен жарты горизонтальдар , қысқа пунктирлермен қосалқы горизонтальдар жүргізіледі [9.4-сурет]. Жер бедерінің негізгі пішіндері төбенің, таудың беткейлерінің көлбеулігін биіктіктері тұрақты көршілес жатқан екі горизон- тальдарды қима биіктігінің арасындағы α бұрышы арқылы анықталады. Беткейлердің көлбеулігі артқан сайын көршілес жатқан горизонтальдардың арақашықтығы қысқарып, олар бір-біріне жақындайды. Көлбеулігі кеміген сайын горизонтальдардың бір- бірінен арақашықтығы артады. Беткейдің қалыпты көлбеулігі 45° артқанда, горизонталь- дар бір-бірімен қосылып кететіндіктен, жер бедерінің жеке элементтері жар қабақтар мен жыралар, жартастар картада ар- найы шартты белгімен кескіңделеді. Горизонталь аралық көлбеулікті топографиялық картаның оңтүстік бұрыштамасының астындағы кестетік шкаланың көмегімен анықтайды, оны горизонталь аралық ұзындықтың мас- штабы деп те атайды. жүктеу/скачать 11,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|