Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 9,2 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бейімделу белгілері
Əрбір организмнің бейімделуінің өзіндік мөлшерлік жəне саналық айырмашылықтары болады. Бұлардың арасалмағы бейімделудің өлшемі болып саналады. Организмнің бейімделу өлшемі ретінде белгілі ырғақ пен тіршілік нормасы есептеледі. Организмнің бейімделу əрекетінің ырғағы оның ішкі күйіне, белсенділік дəрежесіне жəне тіршілік қарқынына, сыртқы факторлардың сипатына байланысты өзгеріп отырады. Осыған орай, организмнің белсенділік шамасына сəйкес тіршіліктің үш түрлі: дағдылы, төмендеген жəне жоғарылаған нормасын жіктейді. В. П. Казначеев бейімделудің: 1. Термодинамикалық белгілер – барабар жəне барабар емес жағдайларға биологиялық жүйелердің қолайлы деңгейін тұрақты ұстауға бағытталған; 2. Кибернетикалық (меңгерімдік) белгілер – əртүрлі жағдайларда өздігінен реттеуші жүйелердің функциялық деңгейде өзін сақтау үдерісі; 3. Биологиялық белгілер – бейімделу кезінде биологиялық жүйелердің түрлік, қауымдастық, биоценоздық қасиеттерді сақтап жəне дамытып үдемелі эволюцияны қамтамасыз етуі; 4. Физиологиялық белгілер – ортаның құбылмалы жағдайла- рында біртұтас организмді, оның гомеостатикалық жүйелерінің функциялық күйін қолдап, денсаулығын, жұмысқа қабілеттілігін, ұзақ өмірін қамтамсыз ету үдерісі сияқты төрт белгісін ажыратады. Н. А. Агаджанянның ұсынысы бойынша, бейімделудің белгілеріне ұлпалардағы газ алмасуына жауапты физиологиялық функциялардың тұрақтылығы, оттегіні максималды пайдалану 29 шамасы, физиологиялық жүйелердің өзгеріссіз белсенділік пен өзара реакция деңгейінің тиянақтылығы, дене жəне ой еңбегіне жұмысқа қабілеттілігінің толық қайта жасалуы, олардың қосымша факторларға төзімділігі, хронология ауытқуларына орнықтылығы, организмнің иммундық белсенділігін қалпына келтіру, ұрпақ жаңғырту қасиеттері жатады. Күнделікті тіршілік жағдайларында, дене жүктемелерінің əсер етуі кезінде организм мүшелері мен ұлпаларында үнемі қоректік заттар мен су тапшылығы, оттегі жетіспеушілігі, температуралық ауытқулар, газдардың парциалдық қысымының өзгерістері байқалады. Осы өзгерістер жəне оларды реттеуші жүйелер қалыпты физиологиялық механизмдер арқылы организмнің бейімделуінің негізін жасайды. Жоғарыдағы мəліметтер мен əртүрлі жағдайларға бейімделу мəселелері Х. Қ. Сəтпаева (1995) еңбегінде толығымен баяндалған. жүктеу/скачать 9,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|