Оқулық. Алматы: жшс рпбк
Жүйке орталықтары жəне олардың физиологиялық
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 18.6. Жүйке орталықтары жəне олардың физиологиялық
қасиеттері Жүйке орталығы деп организмнің нақтылы қызметін рет- тейтін орталық жүйке жүйесіндегі нейрондар жиынтығын ай- тады. Организмде қанша рефлекстік қызмет болса, сонша жүй- ке орталығы болады. Мысалы, тыныс алу, қан айналым, ас қо рыту, сілекей бөлу, жылу реттеу, т.с.с. Жүйке орталығы деген таза физиологиялық ұғым, оның себебі белгілі бір қызметті рет- теуге қатысатын жүйкелік құрылымдар орталық жүйке жүйе- сінің əртүрлі бөлімдерінде орналасуы мүмкін. Мысалы, ты ныс орталығын жұлында, сопақша, ортаңғы, аралық мида, ми қыр- тысында орналасқан жүйкелік құрылымдар жиынтығы құ райды. Жүйке орталықтарына бірнеше физиологиялық қасиеттер тəн.
бағытта - афференттік нейроннан аралық нейрондар арқылы эфференттік нейрондарға өткізеді. Кері бағытта қозу толқыны та- ралмайды (189-сурет). Бұл заңдылықты 1823 жылы бір мерзімде ағылшын ғалымы Ч. Белл жəне француз ғалымы Ф. Мажанди ашқан, сон- дықтан оны Белл-Ма жан- ди заңы деп те атайды.
өткізу:
А – оқшауланған жүй- кемен қозуды өткізу, Ə – орталық жүйке жүйесімен қозуды өткізу
544 Орталық жүйке жүйесінде қозу толқынының бір бағытта өткізілуі оның нейрондық құрылымының дəлелі. Екіншіден, бұл орталық жүйке жүйесінің қозуды өткізетін жолының үзілме- лі сипатының, анатомиялық жəне функционалдық тұрғыдан əртектілігінің белгісі. Демек, қозу толқынының бір бағытта өткізілуінің себебі орталық жүйке жолдарының анатомиялық əртектілігінде, орталық синапстардың болуында. Қозудың өтуін бөгеу (баяулату). Бұл құбылыс жүйке им- пульс
терінің, синапстар арқылы баяу өткізілуімен байланыс- ты. Қозу толқынын өткізуді қамтамасыз ететін негізгі про- цес терді (аксон ұшынан медиаторлардың бөлінуін, олардың си напстық саңылаудан өтуін, қоздырушы постсинапстық по- тенциал туындауын) атқару үшін белгілі уақыт қажет. Сүт қоректілер жұлынының қозғағыш нейрондарында коздырушы постсинапстық потенциал аксон ұшына жүйке импульсі жетке- нен соң 0,3-0,5 мс-тан кейін пайда болады. Осыдан кейін тарала- тын əрекет потенциалы туындағанға дейін тағы да 1,2 мс уақыт өтеді. Демек, қозу толқынының бір синапстан өтуі үшін 1,5-2,0 мс уақыт қажет. Зерттеулерге қарағанда, қозу толқыны жүйке талшығымен салыстырғанда синапстарда 200 есе баяу тарала- ды. Жоғары сатыдағы омырытқалы жануарлардың үлпекті жүйке талшықтарында қозу толқыны 100 м/сек жылдамдықпен тарайды немесе 1 мм жолды, 0,00001 сек ішінде өтеді. Ұзындығы 1 мм синапстық аймақты 0,002 сек ішінде өтеді. Синапс арқылы қозу толқының өту жылдамдығын арнаулы тəжірибе арқылы анықтауға болады (190-сурет). Бұлшық етті жүйкелейтін сезімтал (
жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|