Оқулық. Алматы: жшс рпбк
-кесте. Əртүрлі жануарлардағы терең (шапшаң) ұйқының үлесі
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 43-кесте. Əртүрлі жануарлардағы терең (шапшаң) ұйқының үлесі
(А. М. Вейн, 1970). Жануарлар Ұйқының бір циклының орташа ұзақтығы, мин. Жалпы ұйқы мерзіміндегі шапшаң ұйқының %-ға шаққан үлесі
Бауырымен жорға- лаушылар
Тауық, кептер Қалталы егеуқұйрық Егеуқұйрық Қоян
Қой Мысық
Маймыл Адам
– – 19 7-13 24 – 26 47-80
70-90 жоқ
0-5 22-34
1-3 1-3
2-3 20-30
11-20 20-25
Терең ұйқының ұзақтығы малдың жасына, оны күтіп-бағу жағдайына қарай өзгеріп отырады. Жас төлдерде парадоксаль- ды ұйқы сатысы басымырақ. Мысалы, 8 күндік көжекте оның жалпы ұйқы мерзіміндегі үлесі 16% болса, 12 – күндік қозыда 3,7% ғана болады. Сақа жануарларда парадоксальды ұйқы сатысының үлесі күрт төмендейді (итте – 10-15%, шошқада 8-9, күйісті малда 3-4%). Байлауда бағылған сиырда парадоксальды ұйқы сатысының ұзақтығы тəулігіне 40 минутқа тең болса, жазғы жайлым жағдайында ол 20 минутқа дейін қысқарады (И. В. Ру- кебюш). Майда жануарларда, ірі жануарлармен салыстырғанда, терең ұйқы сатысы қысқарақ: егеуқұйрықта 10 мин, мысықта – 30 мин,, адамда – 1,5 сағ., пілде – 2 сағатқа жуық келеді. Жалпы алғанда үй жануарлары - жылқы, сиыр, майда тұяқтар, шошқа тəулігіне 5-7 сағ. ұйықтайды. Олардың ұйқысы тəулігіне 625 7-8 кезеңде өтеді. Сонымен қатар үй жануарлары тəуліктің біраз уақытын қалғу жағдайында өткізеді. Ұйқы - күрделі нейрогуморальдық құбылыс болып табы- лады. Оның табиғатын зерттеу барысында екі түрлі теория -
Француз ғалымдары ұйқы тəуліктік əрекет барысында зат алмасу өнімдерінің - гипнотоксиндердің жинақталуы салдарынан туын- дайтын құбылыс деген болжам айтқан. Қатты шаршаған, немесе қысқы ұйқы жағдайындағы жануар миының сығындысын еккен- нен соң мысық пен ит ұйқыға кеткен. Француз ғалымы М. Монье (1965) ж) айқас қан айналым жа- сау арқылы қоянға жүргізген тəжірбиесінде қызық нəтиже алған. Бірінші қоян миының ұйқы туғызатын аймағын тітіркендіргенде, екінші қоян да ұйықтап қалған. Бұл құбылысты бірінші қоян организмінде жиналған гипнотоксиндердің (ацетилхолин, гамма– аминді май қышқылы, серотонин) екінші организмге таралуымен түсіндіруге болады. Бірақ П. К. Анохин зертханасында қан айна- лымы ортақ болып жабыса туған егіздердің бірі ұйқыға кеткенде екіншісінің сергек жағдайда болуы жайлы жинақталған фактілер бұл теорияның дұрыстығына күмəн тудырады. XІX ғасырдың ортасынан бастап ұйқының жүйкелік теориясы қалыптаса бастады. 1933 жылы Швейцария физиологы В. Гесс аралық мидың гипоталамустық аймағында ұйқы орталығы бо- латыны жайлы болжам айтты. Ол иттің аралық миының артқы бөлімін жіңішке электрод арқылы тітіркендіріп, 10–40 минутқа созылатын ұйқы тудырған. И. П. Павлов В. Гесс ұсынған ұйқының қыртыс асты құрылымдарға тəн құбылыс екенімен келіспей, қыртыстық механизмдерге бой ұсынған. Шартты рефлекстерді зерттеу үстінде ол ішкі тежелудің нəтижесінде иттерде ұйқы- шылдық байқалатынына көңіл аударған. Кейбір жағдайларда тежеуші тітіркендіргіштер əсерімен ит тіпті, ұйықтап та қалған. Өз тəжірибелеріне сүйене отырып, И. П. Павлов ұйқыны үлкен ми жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|