Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.7. ЛЕУМЕТТІК БАЫЛАУ
=леуметтік ба#ылау — бірт"тас леуметтік ж йедегі леуметтік тртіп лгілерін амтамасыз етуге жне ызметтерін толы атару а ыпал ететін рдістер мен механизмдер ж йесі. леуметтік баылауды зерттеуді леуметтік тртіпті арастырудан баста ан д"рыс, оны ішінде адамдарды бір-бірімен зара рекеттесуі ж зеге асады. =леуметтік тртіп — зіне индивидтерді, оларды ара- сында ы зара байланыстарды, деттерді, дет- "рыптарды амтитын, байалмай сер ететін ж йе. леуметтік тртіпті амтамасыз ету механизмі — леуметтік баылау болып табылады, ол о ам а атысты мына ызметтерді орындайды: #ораныс #ызметі ● . леуметтік баылауда леуметтік тртіпті з- гермеген к йінде сатау а ба ыттал ан белгілі бір санкциялар а- растырылады; т$ра#тандыру #ызметі ● . леуметтік баылау леуметтік згерiс- терді жа ымды жне жа ымсыз салдарларын реттеуге ба ыттал- ан. леуметтiк баылау екi элементтерден т"рады: леуметтiк нормалар жне санкциялар. =леуметтiк нормалар — рбір о ам немесе топ м шесінен к тілетін лгiлер, рекет лгілері, мiнез-"лы ережелерi, міндеттер жне олар санкциялар арылы амтамасыз етіледі. леуметтiк нормалар леу- меттiк байланыстарды тртіптелуін, ж йеленуін амтамасыз етедi. 1.7. леуметтік баылау 45 леуметтiк нормалар жеке адамдарды топтар а, ал топтарды о ам а бірігуін; леуметтену рдісін реттеуді; ауыты ан мінез-"лытарды ба- ылауды; мiнез-"лы лгiлеріне ызмет етуді амтамасыз етеді. Нормаларды ортатылы жне таралу к леміне байланысты б ліп арау а болады: ша ын топтарда 1 алыптасатын жне мір с ретін нор- малар, лкен топтарда немесе о амда алыптасатын жне мір с ретін нормалар (дет- "рыптар, дст рлер, задар, этикет, зін "стау ереже- лері). =леуметтік нормалар мен леуметтік #$ндылы#тар — адамдар м- дениетімен алыптасан жне о амды сана німі болып табылатын адамгершілік жне эстетикалы талаптармен ты ыз байланысты. Жеке адам зіні леуметтену рдісі кезінде "ндылытарды игереді. "нды- лытар к мн тудырмайды, олар барлы адамдар шін лгі, идеал ыз- метін атарады. леуметтік топты нормалар жне "ндылытардан позитивті жне негативті ма ынада ауыты ан жеке адамны мінез-"лы- на сер ету дістері леуметтік санкциялар деп аталады. Олар жеке адамдар а сер ету дістеріне байланысты жіктеледі: физикалы (фи- зикалы сер немесе мжб рлеу), экономикалы (экономикалы ынталандыру немесе жазалау), рміздік леуметтік санкциялар деп б лінеді. Санкцияларды позитивті жне негативті, ресми жне ресми емес деп б луге болады. Ресми позитивті санкциялар ● (Ф+) — ресми "йымдарды ж"рт ал- дында ма"лдауы. Ресми емес позитивті санкциялар ● (Н+) — ресми "йымдардан шы- па ан ж"рт алдында ма"лдау. Ресми негативті санкциялар ● (Ф–) — "ыты задармен, кі- меттік аулылармен, басару н"саулытарымен, н"сауларымен, б"йрытарымен арастырыл ан жазалау шаралары. Ресми емес негативті санкцияар ● (Н–) — ресми емес мекемелермен арастырылма ан жазалау шаралары. 1 Мысалы, америкалы леуметтанушы Элтон Мэйо 1927–1932 жж. йгілі хоторнды тжірибелер ж ргізу арылы ндірістік топтар а абылдан ан жаадан келген ж"мысшылар арасында белгілі нормаларды аныта ан: з адамдарымен атар ж рме, топты баса м шелеріне зиян келтіретіндей басшылыа ештее айтпа, з адамдарыа ара анда басшылыпен ара атынасы сирек болсын, з ріптестері ндірген німнен арты нім ндірме. 46 I Б лім. леуметтану а кіріспе леуметтік баылауды ж зеге асыруды негізгі дістері — леумет- тену 1 арылы леуметтік баылау; топты ысым арылы леуметтік баылау (негізінен адамгершілік леуметтік нормалар шін ж зеге аса- ды, я ни, адамгершілік талаптар, белгілі тртіпті талап ету, жасылы пен з"лымды ж нінде о амда ы к ріністерге негізделген міндеттер); мжб рлеу арылы леуметтік баылау ("ыты-леуметтік норма- ларды, я ни, мемлекетпен, замен, жарлыпен, актпен орнатыл ан леуметтік нормаларды орындауды ж зеге асыру жне т.б.). К нделікті мірдегі к птеген шиеленістер, нормалар, сызы та- дауымен байланысты сенімсіздік Э. Дюркгейм ата ан аномия а алып келуі м мкін. Дюркгейм бойынша аномия дегеніміз — т"л а ешандай тиесілік сезіміне ие емес, нормативті тртіпте сызыты тадауда еш- андай сенімділік жне т"ратылы тиесілігі жо жа дайы. о амды тртіпті кепілдендіретін нормалар ж йесіні ыдырауы жне бірікті- руді б"зылуы басталатын о амны жа дайы. Осы о амда абылдан ан "ыты, адамгершілік, леуметтік жне баса да нормалар а арсы келетін индивидті тртібі девиантты (ауыт#ыан) тртіп деп аталады. Ауытулар к бінесе, андай да бір т"л а "станатын мдени масаттар а жне институционалды "рал- дар а байланысты. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|