Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| 39
1.6. ЛЕУМЕТТІК ИНСТИТУТТАР 1.6.1. леуметтік институттарды' м4ні ж4не институционалдану Jрдісі Адамзат о амыны даму тарихы адамдар белгілі бір леуметтік а- тынастар мен байланыстарды реттеуге, ж йелеуге тырысатынын к р- сетті. Е алдымен, б"л леуметтік топ м шелеріні топты леуметтік институт ретінде табысты ызмет атаруы шін не "рлым маызды а- жеттіліктерін амтамасыз етуге ба ыттал ан атынастарын амтиды. Мысалы, материалды# игіліктерді 'ндіру #ажеттілігі адамдарды 'ндірістік #атынастарды бекітуге жне #олдауа мжб%рлейді; 'сіп келе жат#ан $рпа#ты о#ыту жне трбиелеу #ажеттілігі отбасылы# #аты- настарды бекітуге жне #олдауа мжб%рлейді. Rмірлік ажеттіліктерді ана аттандыру а ба ыттал ан леуметтік атынастарда ата бекітілген р лдер мен дрежелер ж йесін "ру мен жеке адамдар а арнал ан тртіп ережелері жазыл ан жне осы тртіп ережесіні орындалуына жету шін орнатыл ан санкциялар арылы бекітіледі. Осындай р лдер, мртебелер жне санкциялар ж йесі бірігіп леуметтік институтты сипаттайды — б"лар леуметтік байланыстар- ды не "рлым иын, маызды жне "рылымдан ан т рлері. К нделікті мірде адамдар «институт» 1 " ымын р т рлі т сінеді. Біз леуметтік институтты келесі анытамасын олданамыз. =леуметтік институттар — тарихи алыптасан о амды мірді "йымдастыру мен реттеуді формалары (мысалы, отбасы, дін, білім жне т.б.), олар о амны мірлік маызды ызметтеріні ж зеге асуын амтамасыз ететін, соны ішінде нормалар, р лдер, н"самалар, тртіп лгілілері, арнайы мекемелер мен баылау ж йелеріні жиынты ы. Кез келген леуметтік институт о ам а маызды андай да бір леуметтік ажеттілікке жауап ретінде туындайды. Институттар баса да к птеген о амды феномендер секілді алыптасады, ызмет етеді, жойылады. о ам мірінде институттар мына р лдерді орындайды: мірлік маызды мселелерді шешу, мдениет к рінісі жне берілуі, 1 Тіпті леуметтанушылар арасында б"л " ымды натылайтын бір ауыздан шыан т сінік жо. Мысалы, Т. Веблен: «Институт дегеніміз — сырты згерістерге байланысты пайда бол ан стимулдар а жауап беру дістері» деген. (Веблен Т. Теория праздного класса. — М., 1984. — С. 200–201). Ал Р. Миллс болса, оны леуметтік р лдерді бірігуіні о амды формалары ретінде т сіндірді. Ататы американды леуметтанушы П. Бергер институт — леуметтік рекеттерді айрыша кешені, мысалы, "ыты за, леуметтік тап, неке, дін, т.б. деп т сіндірді. (Бергер П.Л. Приглашение в социологию: Гуманистическая перс- пектива. — С. 84). 40 I Б лім. леуметтану а кіріспе леуметтік баылауды ж зеге асуы, леуметтік згерістер мен дамуды индукциясы. о амды тжірибе кезінде адамдар кейбір абылдау а болатын зін "стау да дыларын айталау жне ба алау арылы стандарттал ан дст р мен детке айналдыратын тртіп жне зін "стау лгілерін табады. Бі- раз уаыт ткеннен кейін осы тртіп лгілері о амды пікірден олдау тауып, абылданады жне задастырылады. Б"л рдіс институционал- дану — алыптасан тртіпке, задар а, дст рлерге жне рсімдерге негізделген леуметтік байланыстарды т"раты лгілеріні алыпта- суы деп аталады. Институционалдану леуметтік р лдердегі (ата-ана- лар р лі, дрігер, дінбасы жне т.б.) леуметтік тртіптерді болжау а м мкіндік береді. Институционалдану рдісі, я ни, леуметтік институтты алыпта- суы, бірнеше кезедерден т"рады: бірлескен, "йымдасан іс-рекеттерді талап ететін ажеттіліктерді ● ана аттандырылуыны пайда болуы; орта масатты алыптасуы; ● сынап к ру жне ателіктер дісімен жасалатын бытыраы леу- ● меттік зара рекеттестік барысында леуметтік нормалар мен тртіптеріні пайда болуы; нормалар жне ережелермен байланысан шараларды пайда бо- ● луы; абылдану, нормалар мен тртіптерді тжірибеде олданылуы; ● нормалар мен тртіптерді олдау шін санкциялар ж йесін орна- ● ту, оларды б лек жа дайларда олданылуыны жеке т"р ыдан аралуы; институт м шелерін толы ымен амтитын мртебелер жне р л- ● дер ж йесін жасау. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|