Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.9.3. леуметтік *оз(алыстар
=леуметтік #озалыстар — леуметтік м дделер мен масаттар- ды ж зеге асыру а ба ыттал ан "жымды іс-рекеттер (ж"мысшылар, "лт-азатты, экологиялы, йелдер, жастар оз алыстары). леуметтік оз алыстар мыты институционалды мртебеге ие емес, оны "ра- мында саны шектеулі жеке адамдар амтылады, м шелеріні к пшілігі зара ты ыз байланыспа ан болып келеді. Егер оз алыс о ам м ше- лерінен олдау а ие болса, онда атал ан оз алыс леуметтік институт- а айналып, о амды мірді маызды элементіне айналады. Егер адамдар шектеулі леуметтік ж йені ішінде болса жне одан шы а алмайтын рі згерте алмайтын болса, онда экспрессивті леу- меттік #озалыс пайда болады — не "рлым ауымды адамдарды оз алысы, олар мір с ріп отыр ан леуметтік шындыты тартым- сызды ын жне терістігін т сінеді, біра оны емес, о ан деген з а- рым-атынасын згертуге тырысады 2 . 1 рбір шиеленісте дезинтегративті, б"зушылы сттермен атар, интегративты жне оны нтижесін орытындылайтын сттер болады. Біріншіге аталдыпен, б"зушылыпен си- патталатын, ант гіске дейін апаратын, топ ішілік шиеленістерді туындататын, коопера- цияларды алыпты зектерін б"затын, топ м шелеріні назарын мселелерге аударатын жа даяттар, ал екіншіге иын жа дайдан жол табатын, мселені шешімін табу а к мекте- сетін, топты ынтыматы к шейтетін, баса топтармен ода "ру а к мек к рсететін, топ м шелеріні арасында т сінісушілік туындататын жа даяттарды жатызамыз. 2 Социология: Энциклопедия / Сост. А.А. Грицанов и др. — Мн. Книж. Дом, 2003. 54 I Б лім. леуметтану а кіріспе Утопиялы# #озалыстарды идеологиясы к бінесе, айырымды, альтруистік, "жымды адам а идаларына негізделген 1 . Алашында утопиялы# #озалыстарды м%шелері #$ран шаын #ауым- дасты#тар діни негізде болды (жалпы адамзатты# тедікке негізделген алаш#ы христиандарды к'з#арастары, шыыстаы діни секталар жне т.б.). +азіргі заманы утопиялы# #озалыстар %немі заа баынушы, жаа мдени %лгілер мен р'лдерді ауысуы жне «%лгілі» жаа 'мір с%ру басымды#тарынан #ор#атын #оам м%шелері тарапынан #арсылы#тара кездеседі. о амды мірді жеке салаларын жне о амны "рылымын з- гертуге ба ыттал ан о амды оз алыстар адамдарды жеке "ыта- ры бар жне арапайым адамдар леуметтік институттар а сыни пікір айта алатын жне к пшілікті алауымен згерте алатын м мкіндіктері бол ан жа дайда ана м мкін болады. Реформаларды #озалысына мысал ретінде аболиционистік #озалыс- тарды (белгілі бір заа тыйым салу), феминистік #озалыстарды (йел- дер тедігі %шін), тыйым салушы #озалыстарды (анайы к'ріністер, атом электр станциясын салу) атауа болады. Революциялы оз алыстар мір с ріп отыр ан леуметтік ж йені "лату а, ирату а жне алды ысына ара анда ана "рлым ерекше жаа леуметтік тртіп орнату а "мтылады. арсыласушы оз алыс- тар — б"л белгілі бір адамдар тобыны болып жатан згерістерді о- шаулау а немесе т п-тамырымен "рту а "мтылуы. Б"ндай оз алыстар к бінесе, реформалы жне революциялы згерістермен "штасады. Мысал ретінде к птеген о амдарда ы оппозициялы оз алыстарды атау а болады. Барлы леуметтік оз алыстар з даму рдісінде бірдей кезедер- ден теді: мазасызды, к шею, ресмилену, институционалдану. Мазасызды# кезеі. Адамдарда ертегі к ніне деген сенімсіздік пайда болып, бірте-бірте леуметтік ділетсіздік сезімі алыптасады немесе о амда ы кейбір згерістер к нделікті мір ыр а ын б"зып, адамдар- да леуметтік ортада ы з жа дайыны т"расызды ына байланысты орыныш сезімі алыптасады, б"л леуметтік мазасызды кезеі деп аталады. К%шею кезеі. Белгілі жа дайларда жне баытсызды пен стсіздік себептерінде натылы леуметтік субъектілер теестіріледі, мазасыз- ды кезеі згереді, ал нтижесінде белсенді рекеттер к шейеді. 1 Томас Мор зіні ататы «Утопиясын» жаз аннан бері «утопия», «утопиялы» с здері наты уаытта ы о амды білдірді, ол тек ана адам санасында мір с реді. 1.9. леуметтік згерістер 55 Ресмилену кезеі. Біршама дамы ан жне алыптасан леуметтік оз алыс, ол бірте-бірте тртіптелген мртебелер мен р лдерге айна- лады, алыптасан ережелер мен алыптар дамиды, ж йе ресмиленеді, я ни, леуметтік "йым дегейіне жетеді. Б"л кезеде оз алысты бел- сенділігін жне идеологиясын ж йелейтін, оны айынды ын жне натылы ын амтамасыз ететін адамдар пайда болады. Институционалдану кезеі. Барлы "за мерзімді амтитын оз а- лыстар а тн. оз алыс белгілі бір мдени лгілерде оны м шелеріні олдау дст рлері мен м дделерін амти отырып кристалданады. Инс- титуционалдану леуметтік оз алыстар а натылы пен толы а т суге м мкіндік жасайды. +$лдырау кезеі. Сырты жа дайларды, ішкі к штер серімен жне ал а ойыл ан масаттар а ол жеткізілгеннен кейін к птеген оз а- лыстар "лдырайды жне леуметтік институттар а айналады (мыса- лы, патшалы Ресейдегі коммунистік о амны дамуы). леуметтік оз алыстар пайда болады жне белгілі бір леуметтік жа дайларда дамиды, б"л жа дайлар к птеген адамдарды оз алысты негізгі масатын б лісетін рекеттері нтижесінде пайда болады. леуметтік оз алыстарды к птеген елдерде т бегейлі зерттеу нти- желері к рсеткендей, салыстырмалы ана аттанбаушылы, ділетсіздік пен мртебелік сенімсіздік, т.б. т"л аларды іштей леуметтік оз алыс- тар а осылу а мжб рлейді. леуметтік оз алыстарды пайда болуына жне дамуына ыпал ететін барлы леуметтік жа дайларды орыта келе, оларды алыпта- суы ал ышарттарын б ліп к рсетуге болады. =леуметтік #озалыстарды америкалы# зерттеуші Д. Стокдейл 1 негізгі осындай 5 алышарттарды б'ліп к'рсетті, оларды леуметтік #озалыстарды #алыптасуыны #$рылымды# алышарттары деп ата- ды: леуметтік #анааттанбаушылы#; ● #$рылымды# блокада (леуметтік #$рылымдаы кедергілер, олар ● леуметтік #анааттанбаушылы##а ы#пал етеді); #анааттанбаан адамдарды арасындаы #атынастар мен байла- ● ныстар; $жымды# рекеттер леуметтік #анааттанбаушылы#ты лсіре- ● теді жне 'мір с%ру жадайларын жа#сартады дегенге сенімділік; идеологияны болуы, ол леуметтік #озалыстардаы $жымды# ре- ● кеттерді а#тайды. 1 Stockdale J. The Society for the Study of Social Problems. Washington, 1970. P. 158–162. 56 I Б лім. леуметтану а кіріспе Осы аталан алышарттар #оамны кейбір б'ліктерінде пайда бол- ан кезде леуметтік #озалыстар мен оан ы#пал етуші $жымды# ре- кеттер туындайды. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|