Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015

62 
II Блім. Медицина леуметтануы
денсаулы сатауды орыны жайлы сараптама ал аш рет есімі йгілі, сая-
си экономика ебектеріні авторы W. Pettyді «Саяси арифметика» (1960) 
ж"мысында к рініс тапан. Профессор K. Winter медицина леуметта-
нуын ХІХ асырды ортасына жатызады, ал кеес авторлары И. В. Венг-
рова (1970) жне Ю. А. Шилинис (1986) леуметтік медицинаны бастауын 
Мак-Интайрды (1895) есімімен байланыстырады.
2. +алыптасу кезеі (ХХ асырды басы — Бірінші д%ниеж%зілік 
соыс)
ХХ . атты екі томды жина ы жары к рді, сонымен атар, «Ме-
дициналы леуметтану» (1910) кітабы шыты. Медициналы леумет-
тануды дамуына аса маызды лес осан A. Gotjanны «леуметтік 
патология» (1912) ебегі болды, себебі, м"нда леуметтік мселе ретінде 
арастыратын азіргі кездегі ауруды іргелі принициптері жне зекті 
а идалары сипаттал ан.
Осы кезеде АШ-та леуметтік-медициналы ба ытта ы леу-
меттік-статистикалы ж"мыстар жргізілді, я ни, байланысын, мыса-
лы, о ам денсаулы ыны к рсеткіштерін экономикалы динамикамен 
жне леуметтік теориямен байланысты туелділікті пайда болуын 
тсіндіретін дерістер к рініс тапты.
Ресейде леуметтануды діс-тсілдері мен теориялары ХХ асырды 
басында медицина саласында олданыла баста ан болатын. Б"л жер-
де 1909 жылдан бастап В. М. Бехтерев атында ы Психоневрологиялы 
институтында леуметтану пніні жргізілгендігін атап ту жеткілікті. 
1913 жылы З. Г. Френкель ал аш рет Ресейде азіргі алдын алу медицина 
Академиясында леуметтік гигиена кафедрасын ашты.
3. +$рылу кезеі (ХХ . 20–40-жж.; Бірінші жне Екінші д%ниеж%зілік 
соыстар аралыы)
Батыста медицина леуметтануыны пайда болуыны
1
ресми 
мезгілі, @лыбританияда ы H. Sigerist-ті іргелі ж"мысыны шы уы-
мен, я ни, 1923 жылы деп саналады.
1
М. Susser медицинада ы леуметтік сараптамаларды жргізіле бастауын ХХ асырды 
жиырмасыншы жылдарына, дамуын отызыншы жылдар а сйкестендіреді жне ке-
лесідей ылыми ж"мыстарды ал а тартады: B. Stern «Social Factors in Medical Progress», 
(1941) жне L. Henderson «Дрігер жне науас леуметтік жйе ретінде», (1935). 
Кейінірек R. Pharis бен W. Dunhan шизофрениямен ауырып аурухана а жатызыл ан 
науастарды леуметтік жа дайларын зерттеді («ала аудандарында ы психикалы 
б"зылыстар», 1939). Ал H. Howland шизофрениямен ауыр ан науастарды психиат-
риялы аурухана б лмелеріндегі зара арым-атынастарын сипаттады («Psychiatry», 
1938, 1939). Зерттеулерде шизофрениямен ауыратындар жне алалы т"р ындарды 
территориялы дифференциациясынны леуметтік рдістеріні арасында байланыс 
бар екені аныталды. 

2.1. Медицина леуметтануы леуметтану ылымдарыны саласы ретінде 
63
1929 жыл а дейін Отанды зерттеушілер ірі алаларда ы (Мскеу, 
Ленинград, Рига, Харьковте), азіргі кезді зінде де зекті мселе-
лерді біріне айнал ан маскнемдік, психикалы ауытулар, жеіл 
жріске салыну немесе жез кшелік, т.б. жайттар а ке к лемді зерттеу-
лер жргізген.
4. Медицина леуметтануыны жеке пн ретіндегі даму кезеі (ХХ . 
50–80 жж.)
Екінші дниежзілік со ыстан кейін медицина леуметтануы ы-
лымдар арасында зіндік жеке дара сала ретінде алыптасты: мселе-
лерді зерттеуге медицина леуметтенуымен айналысушы дрігерлерден 
баса арнайы мамандандырыл ан леуметтанушылар да осылды. ХХ . 
50 жж. АШ, @лыбритания, Германия жне баса да елдерде медици-
налы-леуметтанулы тсінік р лі жне медицина орны, денсаулы 
сатау жйелері, азіргі заман ы леуметтік-экономикалы жа дайда ы 
науасты жне медициналы ызметкерлер шін леуметтік білімні 
ажеттілігіні т"раты дістері алыптасан
1
.
АШ-та ы медицина леуметтануы дамуында ы те маызды, шы-
найы кезеі ХХ . 50 жж. ортасы болып саналады. Холлингсхед пен Ред-
дихті нью-хевенстік зерттеулеріне психикалы ауруларды леуметтік 
таралуына басымды к рсететін психиатриялы материалдар негіз 
бол ан. Нью-хевенстік зерттеулерде АШ-та ке тарал ан дамушы 
к зарасты маызды белгісі — наты медициналы-леуметтанулы 
мселелер мен академиялы (университеттік) теориялы леуметтану-
ды ты ыз байланысы анытал ан.
АШ жне @лыбританияда леуметтік-эпидемиологиялы жне 
леуметтік-медициналы зерттеулерді бірнешеуі ашыл ан, оларды 
негізгі масаты — леуметтануда ы, леуметтік психологияда ы, леу-
меттік медицинада ы негізгі теориялы модельдерді орытындыла-
рын верификациялау болып табылады.
Денсаулы пен ауруды леуметтік-медициналы т"р ыдан пайым-
дау, заманауи к зарастар а сай медицина леуметтануы пнін б ліп 
шы арды. Осындай пн мазм"нында популяция денсаулы ыны леу-
меттік детерминациясын, о ан сер ететін леуметтік рдістер мен инс-
1
Медицина леуметтануы алымдарды к зарасы бойынша леуметтану ылымыны бір 
б лігі жне медицина ылымыны б лігі ретінде, я ни, медицина мен леуметтану ылым-
дарыны иылысан жеріндегі туында ан ылым ретінде арастырылды. дебиетте б"л 
мамандыты бірнеше атауы болды: денсаулы жне ауруды леуметтануы, денсаулы 
жне медицина леуметтануы, медицина леуметтануы, медицинада ы леуметтану, ден-
саулы сатау леуметтануы, леуметтік медицина, леуметтік эпидемиология. К птеген 
пікірталастар нтижесінде б"л ылыми ба ыт з атауына ие болды, я ни, «медицина леу-
меттануы».

64 
II Блім. Медицина леуметтануы
титуттарды, леуметтік "йым трі ретіндегі денсаулы сатау жйесін 
осанда ы леуметтік айындалуы к рініс табады.
5. ылымны заманауи жадайы (ХХ . 80-ші жылдарынан бастап 
#азіргі уа#ыт#а дейін)
азіргі заман ы Батыс медициналы леуметтануы жа_анды тео-
риялы орытындыларды арастырмау а "мтылады. азіргі заман-
ы медицина леуметтануында о ам міріні не "рлым тере жне 
орта задылытарын танып-білу масаты ойылмайды. Б"л з ал-
дына медицина леуметтануыны зерттеу нысаны болып науас, 
дрігер, медбикелерді ж"мыстарыны ерекшеліктері арастырылуы-
на келді.
азіргі кездегі медицина леуметтануында теориялы концеп-
цияларды жетіспеушілігі байалады
1
. К п жа дайларды шартты 
трде алыптасуы азіргі кездегі постиндустриалды о амда ы деріс-
тер, медициналы-леуметтік технологияларды арынды дамуына 
келді. ?ылыми, азіргі заман ы жо ары технологиялар а негізделген 
ндірістік трдегі емдіу-диагностикалы жне алдын алу кешендерi з 
ж"мыстарын жзеге асыру рдісіне к птеген миллионда ан адамдарды 
тартуда. Б"л ауру жне денсаулы туралы адамдарды к зарастары 
мен іс-рекеттерінде тбегейлі згерістерге келді, олар б"рын ы тео-
риялы а идалар а сйкес келмейді.
Медицина леуметтанушылары негізгі кш-жігерлерін леуметтік 
згерістерді таби атына жне медициналы, "йымдастырушылы 
ызметті шынайы лгілеріні "рылымын, денсаулы сатау меке-
месі мен органы ретінде, сонымен атар, жеке адамдарды рекеттерін 
анытау а ба ыттайды.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: