Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

45 
қҧрылымының қандай да бір әсерлерге сезімталдығын біле 
отырып, тҥрлі ауыр даму ауытқуына әкеп соғады. Және әртҥрлі 
әсерлердің бір уақытта ықпал етуі әртҥрлі нәтиже береді. 
Балалардың психикалық кҥйін тӛмендететін себептердің ішінде, 
бірінші орында тҧрғаны – орталық жҥйке жҥйесінің әртҥрлі 
дәрежеде зақымдануы, екінші орында - созылмалы соматикалық 
науқастар.
Cондай-ақ, генетикалық бейімділіктің негізгі себептерінің 
бірі-тҧқым қуалаушылық факторы, әсіресе, ана мен баланың 
қандарының (резус-фактор) сәйкес келмеуінен, хромосомдық 
аурулардан болады. Мысалы, қалыпты дамуда жыныс 
жасушаларының бӛлінуінде, әрбір жасушаға 23 хромосома тҥседі; 
сӛйтіп, жасуша ҧрықтанғанда, хромосомдар саны 46-ға жетеді. 
Даун ауруында 21-ші жҧптың дҧрыс бӛлінбеуінен, хромосомдар 
саны 46 емес 47 болады. Экзогендік әсерлерге жататындардың 
бірі – ағзадағы ақуыз алмасу ҥдерісінің бҧзылуы. Мысалы, 
фенилкетонурия ауыр интеллектуалды кемістігінің себебі болып 
табылады. Мидың қабынуы сияқты аурулар (менингит, 
менингоэнцефалит), әдетте, ақыл-ойдың кемдігі мен тірек-қимыл 
қозғалысының бҧзылуын туғызады.
Патологиялық үдерістің қарқындылығы мен таралуы. 
Кел келген патологияның айқындылық шарты соған 
жасалатын ықпалдың қарқындылығы болып табылады. Ауыру 
процесінің қарқындылығы мен таралуы, сенсорлық немесе 
интеллектуальды бҧзылулардың сипаты, ӛзара тығыз байланысты 
болады.
Даму ауытқуының локальды тҥрлеріне, жеке анализаторлар 
жҥйесінің кемістіктері жатады : кӛру, есту, сӛйлеу және қимыл-
қозғалыс салаларының бҧзылуы. Ал жҥйелік бҧзылуларға, 
интеллектуалды кемістіктер – ақыл-ойдың кемістігі мен 
психикалық дамудың тежелуі жатады.
Дамудың кенжелеп қалуы, ешқашан біркелкі сипатта 
болмайды: жҥйке жҥйесінің жалпы зақымдануында, ең алдымен 
дәл осы кезде ӛте сезімтал (сензитивті) кҥйде болатын, жаңа 
жетіліп келе жатқан, нәзік қызметтер зардап шегеді, одан кейін, 
осы 
зақымданған 
қызметтермен 
байланысты, 
ӛзгелер 
зақымданады. Жҥйке жҥйесінің зақымдануы қаншалықты терең 
болса, регресс қҧбылыстары соншалықты кҥшті, тигізетін 

46 
зардабы арта тҥседі. Сондықтан, кеміс баланың психикалық 
дамуы сақталған, зақымданған және әртҥрлі деңгейде тежелген 
психикалық қызметтерден тҧрады.
Кӛру мен естудің бҧзылуы, тиісті анализаторлардың 
перифериялық бӛліктерінің зақымдануы мен жетілмеуімен 
байланысты. Мҧнда анализаторлардың орталық бӛліктері, әдетте 
сау сақталады, ал олардың қызметінің бҧзылуы немесе ӛзгеруі 
депривациямен (пайдаланылмау) байланысты болуы мҥмкін. 
Қимыл-қозғалыс патологиясында, мидың басқа бӛліктері сақтала 
отырып, тек анализаторлардың эфферентті бӛліктерінің локальды 
зақымданғаны байқалады.
Сӛйлеу патологиясының табиғатын қарастырғанда, мидың 
сӛйлеуден басқа қызметтерге жауап беретін бӛліктерінің 
сақталатындығы туралы айтылады. Ал, сӛйлеуге қатысатын 
спецификалық тілдік аймақтар, әртҥрлі деңгейде зақымданады.

жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: