Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен
жүктеу/скачать 2,45 Mb. Pdf көрінісі
|
Аасыпкерлык
|
11-сурет. Тәуекелдерді сандық және сапалық бағалау Сапалық бағалау барлық мҥмкін болатын тәуекелдердің идентификациясымен сипатталады. Сапалық бағалау салыстырмалы тҥрде қарапайым болуы мҥмкін, оның басты міндеті – орындау барысында тәуекел пайда болатын факторларды, жҧмыс сатыларын анықтау. Тәуекелді бағалау барысында тәуекел дәрежесін анықтау қажет және ол келесідей болуы мҥмкін: жіберілетін – жоспарланған объекті ӛткізуден тҥсетін табысты толық жоғалту қаупі; шегіне жеткен – тек қана табыстың тҥспеуі ғана емес, сонымен қатар кәсіпкер қаражаттары есебінен қарыздардың жабылмауы мҥмкін; катастрофалық – капиталдың, мҥліктің жоғалуы, кәсіпкердің банкротқа ҧшырауыда болуы мҥмкін. Кәсіпкер тәуекелі сандық тҥрде, салынған капиталдың тҥскен ықтималды немесе жоспарланған, максималды және минималды табысты (зиянды) субъективті бағалаумен сипатталады. Сонымен қатар, мҧнда алынған табыстың Тәуекелді сапалық бағалау критерийлері Шығын Жоғалтулар Зияндар Тәуекелді бағалаудың сандық шамасы Абсолюттік деңгей Салыстырмалы деңгей Материалдық-заттық сипатталуы Қҧндық сипатталуы Ресурстардың жалпы шығындары (ағымдық және капиталды) Кҥтілетін табыс 57 (зиянның) максималды және минималды деңгейінің арасындағы диапазон неғҧрлым ҥлкен болған сайын, тәуекел дәрежесі де жоғары болады. Сандық бағалау тәуекелдерді сандық сипаттауға, оларды талдау мен салыстыруды ӛткізуге бағытталған. Тәуекелді сандық бағалау жағдайында әр тҥрлі әдістер қолданылады. Кейде сандық және сапалық бағалауды сыртқы және ішкі факторлардың әсерін талдау негізінде жҥргізеді: олардың жекелеген элементтерінің кәсіпорынның жҧмысына әсер ететін ҥлес салмағы элементтік бағалау жҥзеге асырылады және оның ақшалай кӛрсеткіші анықталады. Мҧндай әдіс сандық талдауда ӛте кӛп еңбекті қажет етеді, бірақ сапалық талдауда ҧтымды болып табылады. Абсолютті талдауда тәуекел қҧндық (ақшалай) сипатта немесе материалды-заттық (физикалық) сипатта мҥмкін болатын жоғалтулардың мӛлшерімен анықталуы мҥмкін. Салыстырмалы сипатта тәуекел жоспарланған табысқа немесе кәсіпкерлік қызметтің аталған тҥріне жҧмсалған ресурстардың жалпы қҧнына қатысты шығынның сомасы ретінде анықталады. Тәуекелді сапалық бағалау статистикалық әдіс кӛмегімен орындалуы мҥмкін. Бағалаудың аталған әдісінің басты қҧралдары – орташа кҥтілетін мәні, дисперсия, стандартты ауытқу, вариация коэффициенті. Вариация – нәтиженің бір нҧсқасынан екіншіге ӛту барысындағы сандық кӛрсеткіштердің ӛзгеруі. Дисперсия – нақты мәннің орташа мәнінен ауытқу шамасы. Осылайша, тәуекел дәрежесі екі критериймен ӛлшенуі мҥмкін: орташа кҥтілетін мәнмен, мҥмкін болатын нәтиженің қҧбылуымен (ӛзгергіштігімен). Орташа кҥтілетін мән – белгісіз бір жағдайға байланысты нәтиженің (жағдайдың) мәні. Ол әрбір нәтиженің ықтималдылығы сәйкес мәннің жиілігі, немесе салмағы ретінде қолданылатын мҥмкін болатын нәтижелердің орташа салмақтысы болып табылады. Осылайша, болжамды кҥтілетін нәтиже есептеледі. Экспертті бағалаулар әдісі. Бҧл әдіс әдетте тәжірибелік кәсіпкерлер мен мамандардың ой-пікірлерін ӛңдеу жолымен жҥзеге асырылады. Ол статистикалықтан тек тәуекел қисығын сызу ҥшін ақпаратты жинақтау әдісімен ерекшеленеді. жүктеу/скачать 2,45 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|