ОТБАСЫ ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ ОТБАСЫ ЗАҢДАРЫ

275
міндеттеріне байланысты болады. Отбасы құқығының азаматтық 
құқықтан айырмашылығы да,міне,осында жатыр.
Сонымен бірге жеке қатынастардың артықшылығы жөнінде 
сөз қозғағанда мынаны ескерген жөн: бұл қатынастардың барлығы 
бірдей  құқықтық  реттеуге  жатпайды.  Профессор  О.С.Иоффе 
атап көрсеткендей,жеке отбасы қатынастарына жататын заңды 
тұрғыда  нормалаудың  объективтік  мүмкіндіктері  белгілі  бір 
дәрежеде  шектеулі  болады  да,сырттай  бақылаудың  ырқынан 
шығып кетеді.
Сондай-ақ  олардың  бір-біріне  деген  жеке  сенім  сипаты 
да неке-отбасы қатынастарының ерекшелігі болып табылады.
Мәселен,бала  асырап  алу  бала  асырап  алушы  мен  асырап 
алынушының  арасында  өзара  сенім  қатынастары  орныққан  
жағдайда ғана өз мақсатына жетеді. Бұл ерлі-зайыптылардың,ата-
аналар  мен  балалардың,қорғаншылар  мен  қамқоршылардың 
және  қамқорлыққа  алынғандардың  арасындағы  қатынасқа 
да  тән  нәрсе.  Отбасылық  қатынасқа  қатысушылардың  өзара 
қарым-қатынасында жеке сенім болмаған жағдайда немесе оны 
жоғалтқан жағдайда мұндай қатынастарды неке және отбасы 
туралы  заң  нормаларымен  құқықтық  реттеу  тиімсіз  немесе 
тиімділігі шамалы болады.
Отбасы  құқығын  зерттеуші  белгілі  кеңес  ғалымы 
Е.М.Ворожейкин: «Өзіндік сенімге ие бола алмаған отбасылық 
қатынастарды жасанды деп есептеу керек.Көп жағдайда мұндай 
қатынастар тоқтатылуы тиіс немесе ол басқа жолмен реттелуі 
керек»-деп жазды.
Отбасы құқығының қайнар көздері. Қазақстан Республикасы 
отбасы  құқығының  қайнар  көзі  Қазақстан  Республикасының 
1998 жылғы  17 желтоқсандағы   «Неке және отбасы туралы» 
Заңы болып табылады.Осы аталған Заң актісі 1969 жылғы  6- 
тамызда  Республиканың  Жоғарғы  Кеңесі  бекіткен  неке  және 
отбасы туралы Кодексті алмастырды.
«Неке және отбасы туралы» Заң  7 бөлімнен,29  тараудан  
және 213- баптан тұрады.
Бірінші бөлімдегі «Жалпы ережелерде» неке-отбасы заң-
дарының негізі жасалып, осы заңмен реттелетін қатынастар, неке-
отбасы қатынастарын реттеудің негізгі принциптері белгіленеді.
«Неке» деп аталатын  2-бөлімде некеге тұру,оны тіркеу,некені 
тоқтату,ерлі-зайыптылар  арасындағы  өзіндік  және  мүліктік  
қатынастарды құқықтық реттеу туралы нормалар топтастырылған.

276
«Отбасы» деп аталатын 3-бөлім ата –аналар мен балалардың  
құқықтары мен міндеттерінің негізі туралы,ата-аналарды туу 
туралы  жазбалар  кітабына  жазу  жайындағы,ата-аналардың 
балаларға  байланысты құқықтары мен міндеттері  туралы,ата 
-аналарды ата-аналық құқығынан айыру  және шектеу жайында, 
сондай -ақ бала асырап алудың тәртібін айқындайтын ережелер,оны 
болдырмау және жарамсыз деп тану жөніндегі  баптардан тұрады.
«Қорғаншылық  және  қамқоршылық»  деген  4-бөлімде 
қорған болу мен қамқоршылықтың міндеттері белгіленеді,сол 
бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық жасаушы,қорғаншылар 
мен  қамқоршылардың  құқықтары  мен    міндеттері,  олардың 
өкілеттіліктері анықталады,қорғаншылық пен қамқоршылықты 
тоқтату  қарастырылады.
«Отбасы  мүшелерінің  алименттік  қатынастары»  деген  
5-бөлімде ата-аналардың  балаларды асырау және  кәмелетке 
толғандардың ата-аналарын бағып-күтуі жөніндегі  міндеттері 
сөз  болады,  отбасының    басқа  да  мүшелерінің  алименттік 
міндеттемелері көрсетіледі,сондай-ақ алимент тағайындау және 
оны төлеу тәртібі берілген.
«Азаматтық хал актілері» деп аталатын 6- бөлімде азаматтық 
хал  актілерін  тіркеу,  азаматтық  хал  актілеріндегі  жазбаларға 
байланысты дауларды шешу тәртібін анықтау, акті кітаптарын 
жүргізу ережесі,әр түрлі акті жазбаларын жүзеге асыру сөз болады.
Жетінші бөлімде шетелдіктер мен азаматтығы  жоқ адамдарға 
неке  –  отбасы  заңдарының  нормаларын    қолдану  мәселелері 
шешілген.
Отбасы  құқығының  бастауларына  басқа  да  нормативтік  
актілер жатады. («Неке және отбасы туралы» Заңның 4-бабында 
көрсетілгеніндей),  неке  және  отбасы  туралы  заңға  (заңның 
өзінен басқа) отбасы құқығының  нормалары кіретін Қазақстан 
Республикасының  басқа  да  нормативтік    құқықтық  актілері 
жатады.Мұндай  актілерге,атап  айтқанда,  Үкімет  немесе 
Республиканың  Әділет  министрлігі  бекіткен  түрлі  ережелер 
(мәселен,Қорғаншылық пен қамқоршылық көрсетуші органдар 
туралы ережелер ) мен нұсқаулар мысалы,азаматтық  хал актілерін  
тіркеу тәртібі туралы Нұсқаулық  жатады.Сонымен бірге осы 
Заңда кейбір басқа актілер де атап көрсетілген.Айталық,165-
бапта азаматтық хал актілеріне тіркеу тәртібі туралы нормативтік 
құқықтық актісін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітуге 
тиісті екні көрсетілген.

277
Неке-отбасы заңдарының дұрыс қолданылуына  Республика 
Жоғарғы Соты Пленумының басшылыққа алатын түсіндірмелері 
де ықпал етеді.
Отбасы құқығының бастаулары жайлы айтқанда аталған 
сала құқығының азаматтық құқыққа жақындығын атап өткен 
жөн. Осыдан шығатын қорытынды,заң неке-отбасы заңдарымен  
реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік және мүліктік 
емес  өзіндік қатынастарға азаматтық заңдар қолданылатынын 
(5-бап) арнайы атап көрсетеді. Азаматтық Кодексті қолдану заң 
ретінде  немесе құқық ретінде де жүзеге асырылуы мүмкін,мұның 
өзі оның жалпы бастаулары мен мәнінен туындайтын жәйт.
(«Неке және отбасы» Заңның 3-бабы) Қазақстан Респуб-
ликсының неке-отбасы заңдары мынадай принциптерге негіз-
делетінін белгілейді:
1) Еркек пен әйелдің некелік одағының еріктілігі;
2)  Ерлі  –  зайыптылардың    отбасындағы  құқықтарының 
теңдігі ;
3)отбасының  ісіне кімнің болса да  өз бетінше  араласуына  
жол берілмеушілік;
4)отбасы ішіндегі  мәселелерді  өзара   келісіммен  шешу;
5)балаларды  отбасында      тәрбиелеуге  басымдық    беру,  
олардың   өсіп жетілуі  мен әл-ауқатты болуына қамқорлық жасау;
6)отбасының  кәмелетке  толмаған  және  еңбекке қабілетсіз  
мүшелерінің  құқықтары  мен  мүдделерін  қорғауға  басымдық  
беру;
7)отбасы мүшелерінің  өз құқықтарын кедергісіз жүзеге 
асыруын    қамтамасыз    ету,  бұл    құқықтарды  сот  қарауының   
мүмкіндіктері;

жүктеу/скачать 1,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: