Халықаралық  құқық-құқықтың  ерекше  жүйесі

371
бәрі.Объектілердің  үш  түрі  ажыратылады:аумақ,іс-қимыл,іс-
қимылдан  тартыну.Мәселен,аумақ,әсіресе  әскери  сипаттағы 
мәселелерде,объекті  ретінде  алға  жиі  шығады.Іс-қимыл-
мемлекеттер арасындағы әр түрлі құқықтық қатынастардағы-
бейбітшілік мәселесіндегі,өзара көмекті ұғынудағы объекті болып 
саналады.Бейтараптық мәселелері,соғыс жүргізу заңдарымен 
әдет-ғұрыптар-объектілердің соңғы түріне жататын объектілер 
болып есептеледі.Халықаралық құқық объектісі халықаралық 
құқық принциптері мен нормаларына қайшы келмеуге тиіс.
Халықаралық  өзара  ынтымақтастықтың  аясы  кеңейген 
сайын  объектілер  шеңбері  де  кеңейе  түседі.Мәселен,жер 
серігі  байланысының  құқығы,атом  қуатын  бейбіт  мақсатқа 
пайдалану,ішкі континентальдық мемлекеттер мәртебесі секілді 
осы заманғы бағыттар объектілердің жаңа жүйесін жасайды.
Халықаралық құқықтың мемлекеттің ішкі құқығынан құқық 
нормаларын қамтамасыз ету тәсілі жағынан да айырмашылығы бар.
Құқық субъектілерінің еріктерімен келісуімен қатар,халықаралық 
құқық күштеп көндіру шараларын да қолданады.Соңғысының 
жеке тдара сипаты да,ұжымдық сипатыда бар.
Халықаралық құқық нормалары мемлекеттер арасындағы 
келісімдер  процесінде  ғана  қалыптасады.Басқаша  айтқанда, 
халықаралық құқықтың,құқықтық барлық басқа салалары мен 
жүйелерінен айырмашылығы,келісім сипаты болады.Халықаралық 
құқықтың негізгі ерекшеліктері осы қысқа тұжырымдаудан азды-
көпті байқалып қалуы мүмкін.
Мемлекеттің ішкі барлық құқық салаларында субъектілер,яғни 
құқықтар мен міндет иелері жеке және заңды тұлғалар болып 
табылады,ал халықаралық құқықта субъектілерге екі топ жатады.
I топ-негізгі субъектілер.
а)егеменді мемлекеттер;
б)өздерінің тәуәлсіздігі үшін күресіп жатқан ұлттар мен 
халықтар.
II топ-қосалқы топтар.
в)халықаралық ұйымдар;
г)мемлекет-тектес құрылымдар.
Соңғы жылдары халықаралық құқықтың дамуы,индивидтің 
халықаралық-құқықтық субъектілігінің теориясы кеңінен қолдау 
тапты.Халықаралық құқық нормаларының құрылу тәсілі оның 
елеулі ерекшелігі болып табылады.Мемлекеттің ішкі құқығын 

372
мемлекеттің арнайы органдары жасайды және ол ұлттық құқықтың 
тікелей субъектілерінен жоғары тұрады.
Халықаралық  құқықтағы  норма  жасау  процесі  өзгеше.
Бұл процестің негізіне халықаралық құқық нормаларын жасау 
тәсілі ретінде мемлекеттер еріктілігін келісу теориясы жатады.
Халықаралық құқықтың майталманы Г.И.Тункиннің еңбектерінде 
барынша толық дамытылған бұл теория-теория мен практикадағы 
ең іргелі зерттеу болып саналады.
Бұл теория бойынша,халықаралық құқық нормалары-немесе 
әдеттегі келісімді болып мемлекеттердің арасындағы келісім 
негізінде жасалады,ол мемлекеттердің еріктерінің келісу жолымен 
жасалынады. Мұндай келісім нені білдіреді?Мемлекеттің ішкі 
құқық нормалары жарамды күшінің негізі саналатын келісім 
–екі,бірнеше немесе көптеген мемлекеттер еріктілері келісімнің 
нәтижесі.Бұл заңдық мәні.
Халықаралық құқық үшін халықаралық ынтымақтастыққа 
қатысушылар мінез-құлқының неғұрлым маңызды және ортақ 
ережесі ретіндегі негізгі принциптердің ерекше жүйесі де тән:
Халықаралық құқықтың негізгі принциптері халықаралық 
қатынастар  мен    мен  халықаралық  құқықтың  осы  заманғы 
жүйесінің аса маңызды заңдылықтарын білдіреді.Принциптер 
жүйесіне мыналар тән:
 Әмбебаптық
 Жалпы талғамдық
 Жалпы міндеттілік
 Тұрақтылық
Бұл  соңғылардың  халықаралық  құқық  жүйесіндегі 
орнын,олардың қалыптасуы ерекшеліктерін алдын ала анықтайды.
“Егер жалпы халықаралық құқықтың бұйрықты нормасы 
норма  болып  саналса,мемлекеттердің  біртұтас  халықаралық 
қауымдастығы  қабылдаса  және  таныса...”негізгі  принциптер 
құқықтық нысанға ресімделеді.БҰҰ Жарғысы,2 бабында негізгі 
принциптері және оларды қамтамасыз етушаралары белгіленген.
Оған қоса,негізгі принциптер мазмұны 1970 жылғы халықаралық 
құқық қатынастары принциптері туралы Декларацияда ашып 
көрсетілген.1975 жылғы Хельсинки Кеңесі Европадағы қауіпсіздік 
пен  ынтымақтастық  жөніндегі  Қорытынды  актісінде  негізгі 
принциптер  мазмұнын  дамыта  түседі.Негізгі  принциптерді 
нақты  іске  асыру  мемлекеттердің  келісім  практикасында 

373
кездесіп отырады.Мысалға,  1994 жылғы 15 сәуірдегі ТМД-ға 
қатысушы мемлекеттердің егемендігін,аумақтық тұтастығын және 
шекараларының мызғымастығын сақтау туралы Декларация,1994 
жылғы  14  ақпандығы  Қазақстан  Республикасы  мен  Америка 
Құрама Штаттары арасындағы демократиялық әріптестік туралы 
Хартия,1994жылғы 23-наурыздағы Қазақстан Республикасы мен 
Испания Корольдігі арасындығы негізгі өзара Ынтымақтастар 
туралы Деклрацияны атауға болады.
Принциптер жүйесіндегі бейбіт қатар өмір сүру принци-
пінің,біздіңше,жинақтау сипаты бар.Бейбітшілікті қолдау және 
халықаралық қауіпсіздік негіздерін сипаттайтын принциптерге; 
аумақтық тұтастық принциптері;күш қолдануға және қоқаң лоққы 
жасауға тиым салу,туындаған халықаралық жанжалдарды бейбіт 
жолмен шешу принципі;шекаралаодың мызғымастық сипаты 
жатады.
Халықаралық  ынтымақтастық  принципі,біріншеден,ме
млекеттердің  егемендік  теңдігімен;екіншіден,ішкі  ісіне  қол 
сұқпаушылық;үшіншіден,мемлекеттердің  әр  түрлі  салаларда 
қарым-қатынас жасаумен;төртіншіден,мемлекеттік егемендігін 
сыйлаумен;бесіншіден,өзіне қабылдаған міндеттемелерін адал-
дықпен орындаумен сипатталады.
Адам құқығын қорғау тетігін анықтау үшін,адам құқығы 
мен негізгі бостандығын құрметтеу принципінің,халықтар мен 
ұлттардың өзін-өзі басқару принципінің маңызы үлкен.
Халықаралық  жариялық құқығының ерекшелік қасиеттерін 
анықтай отырып,таным көздері жүйесіне,халықаралық көпшілік 
құқығының субъектілік құрамына,жауапкершілік институтының 
ерекшеліктеріне жеке-жеке тоқталу қажет.
Бұл мәселелер оқу құралының жеке тарауларында қарасты-
рылды.
Сонымен,халықаралық  құқыққа  мынадай  барлық  негізгі 
құқық белгілері тән екен:1.Құқық-ол мемлекеттік-еріктік құбылыс;
2.қоғамдық қатынастарды реттеуші заң нормалары;
3.мінез-құлық  тәлімін  сақтау  үшін,мемлекеттік  мәжбүр 
етуді қолдану.
Алайда  халықаралық  құқықтың  халықаралық  құқықты 
ерекше құқық жүйесіне жатқызуға мүмкіндік беретін ерекше 
сипаттары да бар.

374
Бұл ерекшеліктерге жататындар:
1.  Реттеу пәні
2.  Ерекше  субъективтік  құрам,атап  айтқанда,егеменді 
мемлекеттердің реттелуі
3.  Халықаралық құқықтағы норма жасау процесінің нәти-
жесі ретіндегі қайнар көздерінің ерекше жүйесі
4.  Заң шығарушы,атқарушы және сот органдары жүйесінің 
жоқтығы
5.  Жауапкершілік институты
Халықаралық жариялық құқығы-ол құқық субъектілерінің 
еріктерімен келісе отырып жасайтын заң жүзінде міндетті деп 
саналатын  және  қажет  болған  жағдайда  мәжбүрлеу  арқылы 
қамтамасыз етілетін заң нормаларының жүйесі.

жүктеу/скачать 1,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: