Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология
жүктеу/скачать 6,25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Нуржігіт Алтынбеков
518 § 9. Қозғалыс тетігі Сонымен жоғарыда кеңістік пен уақыттың шеңберінде қозғалыста өтіп жатқан болмысты әңгіме қылдық. Одан туындайтын келесі мәселе - қозғалыстың қайнар көзі, тетігі неде жатыр деген сұрақ. Оған осы тарауда жауап беруге тырысамыз. Әңгіме Дұниенің ағым, қозғалыс екенін мойындауда емес, оны есі дұрыс адамдардың бәрі біледі. Философияға дейін-ақ адамдар бір нәрсенің Дүниеге келіп, екіншінің кетіп жатқанын, ақтың қараға, дымқылдың кұрғаққа т.с.с. қарама- карсылықтың бір-біріне өтетінін байқаған. Сонымен бірге оның терең себебі неде деген сұрақ мыңдаған жылдар бойы адамдарды толғантып, ізденіске итергені де - еш күмән туғызбайтын шындық. Көне грек философиясында бұл сұраққа терең жауап іздеген Гераклит болды. Оның ойынша, Дүние - қайшылық, әр заттың қарама-қарсы жақтары бар, олардың бір-бірімен күресі - Логос (logos - грек сөзі, сөз, мән-мағына) заңдылығы. Мұндай пікірге Аристотель қарсы шығып, бір нәрсенің өмір сүруімен қатар, сол сәтте өмір сүрмеуін мойындау - Қисынға қайшы келетін нәрсе олай болса ешқандай дүниетаным мүмкін болмас еді деген пікірге келеді. Ортағасырлық философия қозғалыстың қайнар көзін сыртқы себептен - Құдайдың бізге танылмайтын күш-қуатынан шығарады. Бұл мәселені шешуге өз үлесін косқан Қайта өрлеу заманының ұлы философы Н.Кузанский болған-ды. Ол қарама-қарсылықтың бір-біріне өтуін (соіnсіdеntіа орроsіtоrum - латын сөзі, қарама-қарсылықтың бір-біріне сай келуі деген мағына береді) математика жолымен дәлелдемек болды. Мысалы, екі жағы тен үшбұрыштың түйісін шексіз соза берсек, олар бір-біріне жақындай келе, түбі бір сызыққа айналады. Бұл арада неміс ойшылы Я.Беменің: «Қайшылық - материяның зардабы, ол оған дамыл бермей, оны козғалысқа итереді, ең ақыры, Құдайдың өзі - негізі жоқ тұңғиық», - деген ойларын келтірсек те болғаны. Жаңа дәуірдегі философияда Аристотельдің ғылымның дамуында қайшылықты |