Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»

313
орынбасарларынан) манипуляциялау ӛнерін қолдана алу ҥшін,
қоғамнын алдында қажетті кӛзқараста қажетті иллюзияны 
қалыптастыру, халықта , «кӛзіңе шан тастау» деп атылғандай және 
адамның психологиялық ерекшеліктерін мен әлсіздіктерін
(ашкӛздік, 
қҧмарлық, 
қызғаныш, 
әлсіздік 
және 
т.б.) 
эксплуатациялау, сондай-ақ әртҥрлі «кір технологиялармен» машық 
болу, мысалы, психологиялық террор және шантаж, қастық пен 
алдауылық. Жоғарыда аталған әдістер, сондай-ақ қазіргі заманда 
коммуникациялық тәжірибемен бірге жҥретін қҧндылықтар жҥйесі 
еске алынбайды , әсіресе іскерлік , суық есептеулермен біздің 
қоғамымызда қалыптасқан қолданыстағы заңнамада моральдық-
этикалық нормалардың шекарасынан тыс шығады. 
Сонымен қатар, басқа мысалдар да бар, мысалы, жоғары беделге 
ие фирмалардың ӛнімдері бҥкіл әлемде олардың жоғары беделіне 
байланысты қымбатқа тҥседі. Мҧның себебі неде? Ең алдымен, 
ӛнімнің сенімділігіне кепілдік берумен, демек, ол белгілі бір 
адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандырып қана қоймай, сапа, 
қызмет кӛрсету және басқа да қызметтердің талаптарына жауап 
береді. Бҧл қаржылық инвестицияларды, қҧзыреттілік пен 
жауапкершіліктің әр тҥрлі деңгейін талап етеді. 
Ҧйымның, оның ӛнімдері мен қызметтерінің имиджін сақтау 
ҥшін қосымша қаражат салу қажет: жаңа технологияларда, 
персоналды дамыту және оқытуда, маркетингтік зерттеулерде, 
жарнамада және брендте, іскери қарым-қатынаста және имиджде, 
яғни бҧнын бәрі беделге әсер етеді және оны басқаруға мҥмкіндік 
береді. Демек, беделдің артынан жҥру қымбатқа тҥседі, бірақ 
мҧндай фирманың қызметтерін пайдаланатын адам ҧйымның 
кепілдік беретін барлық шарттарға сай келетініне сенімді.Бҧл 
жағдайлардың сақталуы адамгершілік қҧндылығы, бір немесе 
бірнеше корпоративтік мәдениетіне сәйкес келетін архитектураның 
тҥрі болып табылады, оның кӛздері адамдар, болашақ іскер 
серіктестер, балалар мен жастар. 
Жоғарыда келтірілген мысалдарға қарамастан, соңғы жылдарда 
бизнестің негізі жеке адами қарым-қатынастар, ӛкінішке орай, ӛзара 
кӛмек пен іскерлік серіктестік емес, ынтымақтастық пен әділ 
бәсекелестік емес, ал ақша, билік пен байланыстар, тҧлға аралық 
қатынастарда және мансапта ӛзімшілдіктің тууы мен дамуының 
салдарынан. Зерттеушілер атап ӛткендей, халықта «шынтақ қою» 
және «ақ жағалар» моральдық және адамгерілік ҧстаным жағынан, 
психологиялық тҧрғыдан дҧрыс іскерлік және тҧлға аралық қарым-
қатынастар мен іскерлік серіктестіктер туралы сҧрамайтыны туралы 

 
әсер қалыптасады. 
Мҧндай жағдай қоғамның, мемлекеттің, оның барлық әлеуметтік 
институттарының, соның ішінде оқу орындары: мектептер, 
лицейлер, университеттер тарапынан белсенді араласуды талап 
етеді. Жастар ӛздерінің айналасындағы әлеммен қарым-қатынасын 
ҥйлестіруді ҥйренуі керек және моральдық қҧндылықтарға 
негізделген адамдар арасындағы қарым-қатынастарды ҥйренуден 
бастау керек.Ерекше ережелер мен коммуникативтік нормаларды, 
тиімді ӛзара әрекеттесудің әдістері мен технологияларын, 
серіктестік қарым-қатынастарының сындарлы стилін, адамгершілік 
шешімдерді ҧтымды қабылдау, ӛзара тҥсіну жоғары моральдық 
қағидалар 
мен 
нормаларға 
негізделген 
коммуникативтік 
қҧзыреттіліктің негізгі элементтерінің толық тізбесі болып 
табылады. 
Аталған дағдылар мен қабілеттерді ҥйрету практикалық 
жҧмысты ҧйымдастыруда ғана жҥзеге асыруға болады, - рӛлдік 
және ойдан шығаруылық ойындар, семинарлар, ӛмірлік 
жағдайлардағы тақырыптық зерттеулер мен арнайы технологиялар,
психологиялық және интерактивті ойындарды аудиториялық 
режимде ойнату мектеп кезінде болуы мҥмкін. Ойын – тәрбиелеуші 
стихиялы институт. Ол мектептің пайда бҧрын бҧл функцияны 
алып, әзірге дейін оны орындайды. Ойын жастар энергияс ғана 
емес, сонымен қатар жоспарланған нәтижеге жетудің стратегиялық 
жолы.
Тапсырманы орындаңыз 
Тӛмендегі сҧрақтарға жауап беруге тырысыңыз, ал әрбір сҧраққа 25 
сӛзден кӛп емес жауап беріңіз. 
А. Сіздің ең ҥлкен жетістігіңіз? 
Б. Сіздің ӛміріңіздегі ең бақытты кҥн қандай болды? 
В. Сізбен болған ең кӛңілді нәрсе не? 
Г. Жҧмыс істеу туралы арманыңыз қандай? 
Д. Сіз оқыған ең жақсы кітап қандай? 
E. Сізді қандай адам таңғалдырады? 
Енді жаттығулардың нәтижесін және жауапты талдау: Сіздің жеке 
ойларыңызды, 
армандарыңызды, 
жетістіктеріңіз 
бен 
қҧндылықтарыңызды басқа адамдарға кӛрсету керек пе? Мҧның қандай 
оң аспектілері бар? Бҧл жаттығудың нәтижесі туралы қандай 
алаңдаушылық тудырады? Ӛзіңіз туралы басқа адамға қатысты 
мәліметтерді, этикалық нормаларды қандай есептеп шығарасыз? 

315
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ОЙЫНДАР 
Психологиялық ойындар белсенді әлеуметтік-психологиялық 
білім беру әдісімен байланысты. Қазіргі уақытта бҧл білім беру 
және бос уақытты ҧйымдастыру жҥйесіндегі жастармен және 
жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудегі ересектермен 
психологиялық жҧмыстың ең танымал және қарқынды дамып келе 
жатқан тҥрлері. Жастар орталықтарында және балалар сауықтыру 
лагерлерінде психологиялық кӛмек кӛрсеткенде, психология мен 
қарым- қатынасты ҥйреткен кезде тҥрлі тренингтер мен 
психологиялдық ойындар, кеңінен қолданылады. Психологиялық 
ойындар мен тренингтер, коммуникативті қҧзыреттілікті дамыту, 
жеке эмоционалдық жағдайларды басқару, ӛзін-ӛзі тану және ӛзін-
ӛзі дамыту, сондай-ақ басқа адамдардың сӛздерін, сезімдерін, 
әрекеттерін және әрекеттерін тҥсінуді тиімді шешуге мҥмкіндік 
бергендіктен, 
әр 
тҥрлі 
мамандар 
қолданады: 
психологтар,мҧғалімдер, әлеуметтік қызметкерлер. 
Жасӛспірімдерді қарым – қатынасқа ҥйрету ӛте маңызды, 
ӛйткені бала жастан олар бір-бірімен және ересектермен ӛзара 
қарым – қатынасты жҥзеге асыруда. Байланыс қажеттілігі 
нашарланып келуде, ал әлеуметтік тәжірибе жеткіліксіз, сондықтан 
олар ҥшін субъективті маңызды болады. Әлеуметтік тәжірибенің 
болмауына байланысты кӛптеген балалар коммуникативтік 
дағдылары жоқ. Сонымен қатар, дәстҥрлі оқыту барысында мҧғалім 
кӛбінесе презентациялық дағдыларды дамытады, бҧл зерттеу 
деректерімен расталады: орта білім алушы аудитория алдында 
кҥніне 2 минут, жылына 7 сағат бойы дауыстап сӛйлейді.Сонымен 
қатар, жасӛспірім тиісті дағдыларды дамытуға сезімтал, ал 
әлеуметтік-психологиялық тренингтер мен ойын-сауық қарым-
қатынас жасау, ӛзара әрекеттесу және ӛзара тҥсіністікті ҥйретеді.
Жалпы мағынада, әлеуметтік-психологиялық білім - бҧл топпен 
жҧмыс істеу немесе топпен ӛзара әрекеттесу арқылы жҥзеге 
асырылатын кез келген интерактивті оқыту. Ол симуляциялық 
интерактивті ойындар, рӛлдік ойындар, тренингтер және, шағын 
топтар және т.б. ойнайтын имитациялық жаттығуларды кеңінен 
қолдануды қамтиды.
Кӛптеген тренингтер жасӛспірімдер мен жастарды оқыту 
тәжірибесінде кеңінен танымал. Бҧл ең алдымен, олардың кӛпшілігі 
арнайы ойын дағдыларын қажет етпейді және қысқа уақыт ішінде 
(15 - 30 минут) ӛткізіледі. Бҧдан басқа, оқыту - бҧл тікелей «тірі» 
және тҧлға аралық қарым-қатынаста туындайтын тәжірибені білу 
арқылы оқытудың ерекше тҥрі. Тренингтер мен ойындарға 
қатысқан жас бала зерттелген шындықпен тікелей байланысады, 

 
адамдар арасындағы топтық ӛзара қарым-қатынаста ӛмірлік 
тәжірибе алады. Интенсивті қайталанудың арқасында тҧлға аралық 
қарым-қатынас және ӛзін-ӛзі тану, жас адам уайым мен агрессиядан 
қҧтылуға, ӛзін-ӛзі сенімділікті дамытады, серіктестік қарым-
қатынастарымен 
және 
серіктестік 
қарым-қатынастарымен 
танысады. 
Интерактивті жаттығу 
Кӛңіл-кҥй мен топтық қарым-қатынас дағдыларын дамыту ҥшін, «жазу 
машинасы» ойынын ойнаңыз. 
Қатысушылар баспа машинкасындағы пернетақтаны бейнелейді. 
Топтағы ойыншылар саны әдетте әліпбидегі әріптер санынан әлдеқайда 
аз болғандықтан, олардың әрқайсысы бірнеше әріптер алады. Жетекші 
(қалаған қатысушылардың біреуі) сӛз тіркестерін жазады, ал қалған 
қатысушылары «басып» шығарады: олардың хаттары кезде олар қатты 
дауыстайды, секіріп, қолдарын шапалақтайд
«Басып шығару» баяу айтылған сӛз тіркестерінде тікелей туындауы 
мҥмкін, бірақ егер сӛз тез арада айтылса , жаттығу қызықты болады, 
содан кейін қатысушылар оны «басып шығаруды» есте сақтайды. 

жүктеу/скачать 3,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: