Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
| 307
КӘСІБИ ҚЫЗМЕТТЕГІ ІСКЕРЛІК ЭТИКЕТ Жоғарыда айтылғандай, қарым-қатынас адамның ӛмірінің қажетті бӛлігі ғана емес, сонымен қатар іскери тҧрғыда да ӛте маңызды. Адамдар арасындағы қарым-қатынас тек әлеуметтік нормалармен ғана емес, сондай-ақ қҧқықтық нормалармен тікелей ӛзара әрекеттесумен реттеледі. Мәдениет пен қҧқық нормалары коммуникация мәдениетіне және этикетте қоғамда қалыптасқан талаптарды нақты ӛмірде іске асыру, рҧқсат ету дәрежесін қалыпқа келтіру және тҥзету, жеке тҧлғалар ғана емес, сонымен қатар қоғамда қалыптасқан талаптарды біріктіреді. Нормаларға назар аудара отырып, адам ӛзінің мінез- қҧлық нысандарын стандарттармен байланыстырады, қажет нәрселерді таңдайды және осылайша басқа адамдармен қарым- қатынастарын реттейді. Қазіргі әлемде коммуникативтік қҧзыреттілік адами қатынастар жҥйесіндегі кӛптеген мамандықтар ҥшін мансаптық ӛсудің негізгі кӛзі болып табылады. Бҧл қҧзыреттілік мҧғалім ҥшін ӛте маңызды. Сондықтан кәсіби қҧзыреттілігінен басқа, әлеуметтік (эмоционалды) интеллект пен коммуникативтік сауаттылыққа ие адамдар ғана бәсекелестікке қабілетті мамандар болып табылады, олар басқалармен қатар іскерлік этикеттің шеберлігін қамтиды. Военнарг атап ӛткендей, адам ӛмірі ережелерінде оның барлық мәні әсер етеді. Этикеттің ережесі мен моральдық қҧндылықтарға негізделген әрекеттерді білу адамға оң имидж қалыптастыруға және кез келген кәсіби қызметте, әсіресе саясатта, дипломатияда, бизнесте және кәсіпкерлікте тҧтастай ӛркениетті әлемде жоғары бағалайтын мінсіз беделге ие болуға мҥмкіндік береді. Этикеттің негізгі ережелерін айта келе, этика, қҧндылық, бедел және қарым –қатынас мәдениеті деген секілді терминдердің мағынасын тҥсінген жӛн. Этика сӛзі (лат. ethica, греч. ethos — мінез, салт) – қоғамдық сананың, оның мағынасының қарым қатынасының бір тҥрі ретінде қарастырылады. «Этика» терминін алғашқы рет Аристотель қозғады, ол бізге бір – бірімізге қатысты сыпайы, дҧрыс қарым – қатынас жасау деп тҥсіндірді. Кӛпшілікке сыпайылық постулаты былайша айтылған: «Ӛзіңе адамдар қалай қарағанын дҧрыс деп санасаң, басқаларға да солай қара» Мораль (фр. morale, лат. moralis — адамгершілікті) адамдармен мойындалған және қабылданған адамгершілік нормалар мен қҧндылықтар жҥйесі болып табылады. Адамның ӛзара іс- қимылының әр тҥрлі салаларында адамгершілік мінез-қҧлқы мен қарым-қатынастарын реттеудің маңызды тәсілі болып мораль табылады. Этика, мораль, адамгершілік ғылымы ретінде, этикет, қарым-қатынас мәдениеті, ҧйымдастырушылық мінез-қҧлық сияқты пәндерді зерттейді. Этикет (фр. etiquette — мінез-қҧлықтың белгіленген тәртібі) - бҧл мінез-қҧлық тәртібін білдіретін француз сӛзі. Этикет кӛшеде, қоғамдық кӛлікте, театрда, іскерлік және дипломатиялық қызметте, жҧмыс кезінде (бизнес этикетінде) мінез-қҧлық нормаларын белгілейді. Г.М.Шелламованың «Іскерлік мәдениет пен қарым- қатынас психологиясы» кітабында, 18-ғасырдың басында, Петр Великий жарлық шығарды, оған сәйкес «этикетті бҧзған» әрбір адам жазалауға ҧшырады. Содан бері Ресейде батыстық этикет кеңінен енгізіле бастады. Орыс жерінде мәнер, киәм киу ҥлгісі, жалпы ӛзін-ӛзі қстау тәртібі кӛшіріле бастады. Осындай ережелер мен талаптардың сақталуын Петр I ӛзі қадағалады. Жаңа талаптар мен ережелерді бҧзғандарды қатаң жазалады. Кейін Елизавета және Екатерина II билігі кезінде орыс ҧлттық мәдениетіне жат этикет тәртіптері алынып тасталынды. Ресейлік дәстҥрлерді талдау нәтижесінде ӛзара танымал, әдетте жалпыға танылған этикет нормалары мен ережелері жасалды, олар барлық қоғамдық орындарда: ҥйден бастап дипломатиялық қабылдауларға дейін байқалды. Дегенмен, тіпті бҥгінгі кҥні кӛптеген этикет ережелері адамдар мен мамандармен, тіпті ӛзара әрекеттестіктің ӛте жоғары деңгейінде жеткілікті игерілмеген. Осылайша, В.П.Шейнов «Іскерлік байланыстың психологиясы мен этикасы» кітабында Батыстағы кӛптеген телекомпаниялар «қинаған» жағдайды сипаттайды. Кеннеди атындағы әуежайда М. С. Горбачевты қарсы алғанда, жаңбыр жауып тҧрған болатын. Президент Р. Рейган ӛзінің әйеліне қолшатыр ҧстап тҧрса, М. С. Горбачевтың әйеліне қолшатырды кҥзетші ҧстап тҧрған. Комментаторлар бҧл этикеттің дҧрыс еместігін айтып, еліміздің бірінші ледиіне сыпайылық танытпады деп қарады. Ӛкінішке орай, кәсіпқой ғана емес, сондай-ақ жеке тҧлға аралық қарым-қатынастарда біз басқа адамның жеке басын қҧрметтемейтін, дӛрекілік пен дӛрекілікке жиі кездесеміз. Себебі, біз, біріншіден, мінез-қҧлық мәдениетін, коммуникацияны, әдепті, екіншіден, этикеттің, сондай-ақ қарым-қатынас, жас, тіпті ересек адамның мәдениетін маңыздылығын тӛмендетеміз ҥйретпеңдер. Неліктен ресейлік офицерлер әрдайым қарапайымдылық, қарым-қатынас мәдениеті және этикет нормаларына ие болу ҥшін стандартты деп санайды? Олардың бҧлай ҥйренуіне олар ерте жастан бастап мәне береді. Мысалы, орыс флотының офицерлерін дайындаған теңіз 309 к адет корпусында әр тамақ ҥшін әрбір студент екі кітаппен бірге келіп, тамақ ішкен кезде оларды қолтығында қысып ҧстап тҧрды. Осылайша, ҥстел басында шынтақты жинап отыру әдеті қалыптасты. Теңіздегі офицерлердің әрдайым омыртқа жотасы тҥзу екені мәлім. Бҧл қиын жаттығулардың нәтижесі болып табылады. Атап айтқанда, арқаларына крест таңылып тасталады. Б. Рассел айтқандай, джентльмен адма жанында ӛзіңді де джентльмен сезінесің. жүктеу/скачать 3,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|