Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ә.Қ.)
дейін - бөрі де менің қол астымда...”9 Кеңістікті тек физикалық мағынада алсақ, оның кай жағының алда болуы шартты нәрсе: қай жакка бағыт алсақ, сол жақ алдың болады. Ал Білге-қаһан және барлык кок түріктер үшін алды, ол - тек кана күн шығыс. Ол физикалық, немесе географиялық бағыт емес, ол - белгілі бір омірге козқарастың негізінде жатқан мәнділіктің бағыты. Күн ең қүнды, омірге нүрын шашатын, омірге жылу беретін, оны туғызатын күш! Күн жаратушы, Жер-ана. Кок түріктер - аспан мен жердің перзенттері. Сондықтан, олардың барлық ынтасы, үміті, үмты- латып жағы - күннің туатын жағы, олардың барлық рухани жүзі ас- панға, әсіресе, күнге бүрылған. Коп халықтардың байырғы әлемге козқарасы осыған үқсас. Ислам келгенге дейінгі ежелгі түріктердің дәстүрі бойынша үйдің есігі шығысқа, ал кейде оңтүстікке қаратылып түрғызылатын болған. Түрмыстық бүйымдардың түратын орындары да, түтыну әрекеттері т. б. істері осыған орай үйымдасып келген. Мүның барлығы істің пайда келтіретін ыңғайымен емес, қүндылықты қастерлеуден шықкан. Осыған сәйкес аспан, күн, ондағы басқа денелер адамнан, жер бетіндегі тіршіліктен биік, жоғары, ал бүлар томен, аласа, бірақ фи- зикалық, географиялық биіктік бүл жерде тек моральдык, мәнділік биіктіктің символы гана. Байырғы козқарастарда ғана-емес, қазіргі кездің озінде де кеңістік пен уақытты білдіретін мысалы: алыс, жақын, биік, томен, үзақ, қыска т. т. үғымдар мен создер физикалық белгіден көрі моральдық мазмүнға толы. Ф изикалық мағынада биіктік, не томендік міндетті түрде жақсылық, не жамандықты корсетпейді. Биіктегі күштер омірді жаратушы, омірге куат беруші болған жагдай- да ғана биіктік жақсылықтың нышаны болып шығады. Ойлаудың осы дәрежесі негізінде сезімділіктің шеңберінде отеді, себебі ол дүниенің қандай екендігін сезініп қабылдау гана емес, сол дүниені белгілі жагдайда игеру, оз болмысы мен әлем болмысының түпкі тамырластығын сезініп, үйлестіру. 9 Айдаров Г. Язык памятника Кюль-тегину. Алматы, Ғылым, 1993. С. 205. Бүкіл әлем ді ж аны нда түзеп, ө зін ің ж әне бүкіл әлем н ің үйлесімдігіне немесе үйлесімсіздігіне не рахаттанып, не күйзеліп, соның тіршілігімен өмір сүру, ондай дәрежеге жеткен адам үшін оны бүкіл дүниеге барабар ететін универсалдык деңгей. Ол деңгей әлемнің бейнесін ешбір күңгірттемейді. жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|