Оқулық Инвестиция және инвестициялық қызмет ♦ 6 Алматы, 2019 ӘОЖ: 336. 71 (075. 8) Кбж
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Өндірістік бағыттағы капитал жұмсалымы кәсіпкерлікті дамыту және қолдау туралы бағдарламаға сәйкес келесідей бағыттарға жұмсалынады: ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, өндіру, қайта өңдеу, тасымалдау және сақтауға; өнеркәсіп тауарларын, оның ішінде халық тұтынатын тауарларды өсіруге; ғылыми-техникалық прогресті дамытуға; құрылыс байланыс және көлік салаларын дамытуға; коммуналдық және тұрмыстық қызмет көрсету салала- рын дамытуға жұмсалады. Өндірістік емес бағыттағы капитал жұмсалымы бұл білім беруге, денсаулық сақтауға, мәдинет және өнер саласын дамытуға, қорғаныс және құқық қорғау саласына, тұрғын үй құрылысына жұмсалынады. Сондай-ақ, капитал жұмсалымы өндірісті пайдалану бағы- тына қарай келесідей құрылымдарға бөлінеді: салалық; техникалық; ұдайы өндірістік. Салалық бойынша капитал жұмсалымы халық шаруашы- лығы салаларына, экономиканың басынқы секторларына, сонымен қатар ауыл шаруашылығы кешеніне бағытталады. Капитал жұмсалымының техникалық құрылымы құрал-жаб- дықтарды сатып алу шығындары, құрылыстық-монтаждық жұ- мыстар және басқа да капитал жұмсалымдары аралығындағы қатынасты анықтайды. Техникалық құрылымның активті бөлігі неғұрлым көп болса, соғұрлым техникалық құрылым тиімді болып есептелінеді. Құрал-жабдықтарды сатып алу шығындарын капитал жұмса- лымының активті бөлігі деп, ал құрылыстық-монтаждық жұмыстарды пассивті бөлігі деп аталды. Капитал жұмсалымынын ұдайы өндірістік құрылымы жаңа қорларды құруға және жұмыс істеп тұрған өндірістік қорларды кеңейтуге, реконструкциялауға, техникалық жағынан қайта жаб- дықтауға бағытталған капитал жұмсалымы үлестерінің қатына- Инвестиция және инвестициялық қызмет ♦ 21 сын көрсетеді. Капитал жұмсалымының тиімділігі күрделі құрылым, қаржы- ландыру және несиелеумен байланысты тәуекелдік дәрежесін сипаттайтын, күрделі жұмысқа жұмсалынған капитал, сондай-ақ өтімділік қабілетін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді білдіреді. Капитал жұмсалымының тиімділік көрсеткіштері экономика- ның түрлі секторларына байланысты әр түрлі болып келеді. Тиімділік көрсеткіштері кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау үшін және инвестициялық саясат пен баға белгілеу үшін қолданылады. Тиімділік көрсеткіштерін екі түрге бөлуге бола- ды: абсолюттік тиімділік көрсеткіші; салыстырмалы тиімділік көрсеткіші; Абсолюттік тиімділік көрсеткіші – бұл күрделі капитал жұмсалымы макро, микродеңгейдегі тиімділік пен шығындар аралығындағы шекті қатынаспен сипатталады. Жалпы халық шаруашылығындағы капитал жұмсалымының тиімділігін анық- тау келесі формулада көрсетілген: Э х/ш = ∆ҰТ / Кж , мұнда: ҰТ – жылдық ұлттық табыс көлемінің өсімі; К ж – капитал жұмсалымы. Жеке сала бойынша капитал жұмсалымының көрсеткіштері келесі формуламен анықталады: Э к = ∆ТӨ / К ж – А, мұнда: ∆ТӨ – таза өнімнің жылдық көлемін өсіру; А – өндірістік қорлардың амортизациясы. Жеке кәсіпорын мен фирмаларда экономикалық тиімділікті есептеу формуласы: Э к/о = ∆П / К ж – А, мұнда: ∆П – пайданың өсімі. Инвестиция және инвестициялық қызмет ♦ 22 Капитал жұмсалымының салыстырмалы тиімділік көрсеткіш- ері жұмыс істеп тұрған өндірістің жаңа кұрал-жабдыктарды сатып алуымен байланысты. Сондықтан оларды нарықтағы әр түрлі бағаларды салыстыру негізінде жұмсалатын ең жоғарғы шығындарды анықтау кезінде пайдаланады. Салыстырмалы тиімділік көрсеткішін анықтау формуласы: Ш + Е n х К ж mіn, мұнда: Е n – капитал жұмсалымының салыстырмалы тиімділі- гінің нормативтік коэффициенті; Ш – ағымдағы шығындар. К т + Т n х Ш ж тіп, мұнда: Т n – инвестициялық шығындардың қайтарымдылық мерзіміндегі нормативтік көрсеткіші. Салыстырмалы тиімділік көрсеткішінің формуласы: К э = (С 1 – С 2 ) / (К 1 – К 2 ), мұнда: С 1 , С 2 – капитал жұмсалымына дейінгі және капитал жұмсалымынан кейінгі өнімнің өзіндік құны; К 1 , К 2 – алдынғы және кейінгі капитал жұмсалымының көлемі. Негізгі капиталды реконструкциялау – бұл өндірісті жетіл діру және оның техника-экономикалық деңгейін жоғарылату мақсатында негізгі қорлардың барлығын немесе белгілі бір бөлігін қайта жаңғырту. Негізгі қорларды техникалық жағынан қайта жабдықтау – бұл озық техника мен технологияны, автоматизацияны, компью- теризацияны, модернизацияны енгізу негізінде негізгі қорлар- дың барлығын немесе белгілі бір бөлігін техникалық деңгейде жоғарылату бойынша шаралар жиынтығын білдіреді. |