Оқулық жоғары оқу орындарының филология факультеттері
бенден деп көмекшісі дайу
жүктеу/скачать 0,84 Mb.
|
Оқулық жоғары оқу орындарының филология факультеттері-emirsaba.org
| бенден деп көмекшісі дайу түрінде есімшенің ған жұрнағының
орнына мыш жұрнақтары түрі (бенім, есіміме түзілміш, жәбір көрмей, кіріфтар олынмыш), ІІІ жақ жіктік тұлға дүр формантымен келеді: мағлұм олынадұр, оңайдүр, хан деп бюілмесдүр. Етістіктің ІІІ жақ көпше жіктік тұлғасында лар Ре по зи то ри й К ар ГУ 69
жұрнағының орнына ғу формасы келеді: дұсманлық, қылғушы, иүргуші; етістіктің тілек, қалау, өтініш мағынасы –ғай тұлғасымен берілген: иібіргәй едіңіз (жіберіңіз), инансқой ерді (сеніселік), есімшенің тұғын, тын тұлғалы түрінің орнына тұрған сөзі келеді: шабуыл қыла тұрған. Шылаулардың қолданылуында біркелкілік жоқ, арабтың уа, һәм шылаулары жиі қолданылған, осы күнгі мен шылауының орнына бірде, бірлән, бірде иле, бірде илән тұлғалары келеді: шейін шылауының орнына ше (бұ уақытқа ше) қолданылады: парсының би, на префикстері жиірек кездеседі: бихисаб, бинаһият, нәмәқұл т.б. XVIII-XIX ғ. эпистолярлық материалдарының тілін қазақтың жалпыхалықтық тілінен қашықтатып әкеткен жағдайлардың бірі – олардың орфографиясы: бұларда шағатайша-татарша жазу нормасы бойынша сөз басындағы ж әріпінің орнына и әрпі (иоқ, иазған, иыл т.т.) жазылды. Жалғау-жұрнақтар қазақ тілінің үндестік заңын сақтамай, тіркеліп жазылады бізлер, сүйіклү, иүзнің т.б. араб-парсы сөздері көбінесе өз тілдеріндегі тұлғасы бойынша жазылады: ғарыз, һеш, хакім, фарзандлар т.б. осылардың баршасы кеңсе-қатынас қағаздарының стилін ұзақ уақыттар бойы дәстүрге айналдырып, оларды жазба тілдің өзгеше сипатты түріне жатқызуға мәжбүр етті. Бірнеше ғасырлар бойы түркі тілдеріне тән болып қалыптасқан ресми-эпистолярлық стиль, сөз жоқ, әдеби, оның ішінде жазба әдеби тілдің бұтағы. Бірақ бұл XVIII ғасырдан көп бұрын-ақ қазақтың жалпыхалықтық сөйлеу тілі мен көркем әдебиет тілінен айтарлықтай алшақтап кеткен әдеби тіл болды. Сөйтіп, біз талдап отырған дәуірде қазақ қоғамында екі әдеби тіл өмір сүрді: бірі – қазақтың жалпыхалықтық тілінің негізінде пайда болған қазақтың ауызша әдеби тілі, екіншісі – жалғыз ғана стильде жұмсалған көне (ескі) қазақ жазба әдеби тілі. Бақылау сұрақтары: 1.ХҮ-ХҮІІІ ғасырлардағы қазақ әдеби тілін сипаттайтын нұсқаларды атаңыз. 2. ХҮІІІ ғ. қазақ әдеби тілінің лексика-грамматикалық ерекшеліктерді атаңыз. 3. ХҮІІІ ғасыр мен ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Ре по зи то ри й К ар ГУ 70
Реферат тақырыбы: 1.ХҮ-ХҮІІІ ғғ. қазақ әдеби тілінің лексика-грамматикалық ерекшеліктері 2. Қадырғали Жалаиридің «Жамиғат-тауарих» шежіресінің қазақ әдеби тіліне қатысы жүктеу/скачать 0,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|