кадір-касиетін сезінетін адам сенімді бағалай біледі». Күнэ ұғымы эр мәдени-өркениеттік жүйеде, эр түрлі мазмұнға ие болуы мүмкін. Мысалы, христианды мэдениетте басты күнэларға жататындары: өзін кұдайдан жоғары санау (грех гордыни), пайдакүнемдік (грех корысти) жэне нәпсікұмарлык (грех сладострастия) болып есептелсе, онда мұсылмандык өркениетке бұлардың катарына шарап ішу, бес парызды орындамау, несиеге берген акшадан пайда табу т.т. косылады. Киелі заттар мен кұбылыстар табиғат феномендерін адамға пайдалы (киелі) немесе зиянды (кесірлі) деп бөлуден туындайды. Бұл жалпы архаикалык мәдениетке тән нэрсе. Айталык, ежелгі орыстардьщ 265
«обереги жэне «упыри» дегені де осыны сипаттайды. Жер шарында адамзатшң орналасуы олардың белгілі бір ландшафтка икемделуімен тығыз байланысты екендігі белгілі. Ландшафт деп табиги, территориялык жүйені айтамыз. Ол ѳзіндік бедерімен (рельефімен), ауа райы жагдайымен (климатымен), ерекше ѳсімдіктер мен жануарлар элемімен айқындалады. Ѳзін коршаған ортаның ерекшеліктеріне бейімделу барысында сол жерде орналаскан адамдар ѳзіне кажетті кұрал-сайман түрлерін, азык табу тэсілдері мен жолдарын ойлап табады. Қазакы дүниетанымдарда табиғаттың ерекше, тосын кұбылыстары кұдірет саналған. Топырак үйілген төбешіктер, кұла түздегі жалғыз ағаш, бұтактары тарбиып өскен бұталардың өнген жері касиетті делінеді. Жұлдыз да сол сиякты. Аспандағы жұлдыз эрбір адам жанының бейнесі саналады. Бір жұлдыз ағып түссе-бір жан үзілді деп жатады. Біз осындай тіршілікті
