бостандык бастауы, әрине оның казіргі жаңа «саяси бостандық» ұғымына кіретін арнайы, жеке мазмұнымен сәйкес келмейді. Қоғам азаматтарына белгілі мөлшерде мысалы, баспа және ауызша сөз бостандыгы, жиналыстар мен одактар бостандығы, саяси сайлауларга қатысу бостандыгы берілу керек - бұл нақты коғамның накты рухани жағдайына байланысты жэне тек жалгыз бір жалпы бостандык бастауынан априорлы анықталмайды. Адам тұлғасының белгілі бір, қатаң белгіленген және бостандыктың бұзылмайтын аукымын мен оларды табудың белгілі бір формаларына кұкы туралы индивидуалистік идея, «адамның туа біткен куқыктары» туралы жалған ұғымнан шыккандықтан кызмет етудің жоғары бастауымен сәйкес келмейтін ретінде жалпы теріске шығарылуы керек, ал жеке бостандық идеясының өзі тек кызмет ету бастауымен байланыста ғана өзін актап шыға алады. Іс жузінде әлемдегі тіпті ең либеральны жэне демократиялык деген бірде 224
бір коғам мызғымай белгіленген адам кұкыктарын накты іске асыруға жол бермейді: коғамға кауіп төнген кезде бұл кұкыктар сөзсіз шектеледі; жалпы коғамның рухани жағдайына жэне кызмет етудің жалпы бастаулары іске асатын ағымдағы коғамдык міндетгердің сипатына байланысты бұл кұкыктардың жалпы аукымы мен олардың эр кайсысының жеке салыстырмалы салмағы айтарлықтай өзгереді. Жалпы бостандыктың өз мүдцелері, еркін коғамдык күрылыс жекеленген адам «кұкыктарын» шектеуді талап етеді, ал олардың өзі қызмет ету бастауларымен жэне онымен байланыстағы ынтымактастык пен бостандыкты тауып, іске асырудың тек қосалкы кұралы болғандықтан әркашан салыстырмалы жэне туынды болады. 11.3. Жақсылық пен жамандық
