Оқулықтар мен әдебиеттер. «ҚР әлемдік қауымдастықта» пәні «Қазақстанның қазіргі заман тарихы»
жүктеу/скачать 1,53 Mb.
|
«Қ Р әлемдік қауымдастықта» курсы бойынша дәрістер.Смағұлов С. 09.06.2020 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Грузия ның
- Армения Республикасымен
| Қазақстан-Әзербайжан қарым-қатынастары белсенді түрде дамуда, мұның өзі екі жақты қатынастар шеңберінде болсын (1996 жылғы қыркүйектегі Н.Назарбаевтың сапары және Г.Алиевтің 1997 жылғы маусымдағы сапары) немесе көп жақты форумдардың барысында болсын (ТМД, түркітілдес мемлекеттердің бас қосулары, ЭЫҰ) екі мемлекеттің жоғары деңгейдегі басшыларының тұрақты байланыстарынан көрініс табуда.
Әзербайжан Кавказ аймағындағы қазіргі бір мәнді емес геосаяси жағдайда маңызды рөл ойнайды. Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін белгілеу, мұнайды әлемдік рыноктарға тасымалдау және басқалары сияқты бірқатар стратегиялық мәселелерді бірте-бірте шешу мақсатында Қазақстан осы елмен әріптестік қарым-қатынаста болуға мүдделі. Екі жақты қарым-қатынастардың шарттық-құқықтық базасы 60-тан астам шарттар мен келісімдерді қамтиды. Қазақстан-Әзербайжан ынтымақтастығын кеңейтуге Қазақстан Премьер-Министрінің Бакуге сапарының ықпалы болды (1998 жылғы қазан). Экономикалық ынтымақтастықты тереңдету туралы, Өнеркәсіптік меншікті қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы, Байланыс саласындағы ынты-мақтастық туралы; Қазақстан мен Әзербайжанның Ұлттық Банктері арасындағы қаржылық-банктік жүйедегі ақпарат алмасу және зерттеу саласындағы ынтымақтастық туралы маңызды келісімдерге қол қою келіссөздердің нәтижесі болатын. Тараптар 1999-2000 жылдарға арналған сауда-экономикалық ынтымақтастық бағдарламасын әзірлеу, бірлескен көліктік-экспедиторлық кәсіпорындарды құруға белсенді түрде жәрдемдесу, ТРАСЕКА жобасы шеңберіндегі ынтымақтастықты жалғастыру туралы шешім қабылдады. Екі елдің үкіметтері Ақтау-Баку бағыты бойынша паром қозғалысының жұмысын жаңғыртуға, екі елдің Каспий теңізі айлақтарындағы алымдарын азайту мүмкіндігін қарастыруға келісті. Тараптар Әзербайжанның Қазақстан алдындағы 16,9 млн. доллар мөлшеріндегі мемлекеттік берешегін өтеу жөнінде келіссөздер жүргізуде. Асылында Қазақстан-Әзербайжан ынтымақтастығының анағұрлым перспективалық бағыты мұнай саласындағы жобаларды іске асырумен байланысты. Біздің еліміздің алдында мұнайды Әзербайжан аумағы арқылы әлемдік рыноктарға тасымалдау үшін жақсы мүмкіндіктер ашылып отыр. Қазақстандық мұнайдың транзитке қатысты көлемін 10 млн. тоннаға дейін ұлғайту жоспарлануда. Сондықтан экспорттық құбыр желілерін қоса алғанда, мұнай көлік инфрақұрылымын кеңейту және жаңғырту орынды. 2000 жылы екі жақты тауар айналымының көлемі 58 млн. долларды құрады, мұнын өзі 1999 жылға қарағанда 13 млн. долларға көп. Дегенмен тараптар сауда-экономикалық байланыстардың қазіргі жәй-күйіне қанағаттанып отырған жоқ. Әзербайжан үкіметі Әзербайжанның сыртқы саудасында 37 млн. жуық долларды құрайтын теріс сипаттағы сальдоға алаңдаушылық білдіруде. Бұл әзербайжандық кәсіпорындардың (машина мен құрал-жабдықтардың, химиялық өнімдердің өндірісіне қатысты) қазақстандық рынокта бәсекелестікке түсе алмайтындығымен түсіндіріледі. Ал Қазақстан болса би-дай, ұн және шикі мұнай экспортын ұлғайтты. ТРАСЕКА жобасын іске асыру екі жақты ынтымақтастықтың маңызды бағыты. Қазақстан Ұлы Жібек жолын қалпына келтіру жөніндегі халықаралық конференция барысында Бакуде 1998 жылғы 8 қыркүйекте қол қойылған, Еуропа-Кавказ-Азия халықаралық көлік дәлізін дамыту жөніндегі негізгі көп жақты келісімнің қатысушысы болды. Қазақстан мен Әзербайжан Каспий теңізіне қатысты ұдайы көршілер. Сондықтан Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін айқындау тең деңгейде екі мемлекеттің де мүдделерін қозғайтын негізгі проблема болып қала береді. Қазақстан мен Әзербайжан Президенттері 1996 жылғы 16 қыр-күйекте Бірлескен мәлімдемеге қол қойды, онда Каспий мәртебесінің мәселесі бойынша ұстанымдарының ұқсастығы туралы түңғыш рет айтылды. 1998 жылғы 6 шілдеде қол қойылған, Қазақстан мен Ресей арасындағы Каспий теңізінің солтүстік бөлігінің түбін межелеу туралы келісім тұрғысында Бакумен диалогты жалғастырудың үлкен перспективасы бар. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі 2001 жылғы шілдеде Каспийде болған Иранмен жанжал кезінде Әзербайжанды үзілді-кесілді қолдады. Грузияның Қара теңіз айлақтарына және Түркияның Жерорта теңізіндегі Жейхан айлағына қазақстандық мұнайды тасымалдау мәселелерінде өзара тығыз іс-қимылға екі мемлекет те объективті түрде мүдделі. 1999 жылғы қарашада "Стамбул декларациясына" қол қойылды, онда тараптардың "Баку-Тбилиси-Жейхан" стратегиялық жобасын іске асыруға ұмтылысы белгіленді. Сол жылдың күзінде Әзербайжан Премьер-Министрі А.Раси-заде Астанаға сапармен келді. Сапар барысында сауда-экономикалық ынтымақтастық жөніндегі бірлескен комиссияның мәжілісі өтті. Үкіметтер басшыларының келіссөздері уақыт өте келе стратегиялық әріптестікке айналуы мүмкін ынтымақтастықты одан әрі тереңдету арқылы тараптардың ілгері жүру ниеттерін қуаттады. Қазақстанның Закавказьедегі сыртқы саясатында Грузияның рөлі өсіп келеді. Қазақстан мен Грузия арасындағы негізгі қатынастар туралы 1993 жылғы шілдеде қол қойылған шарт екі жақты қатынастардағы басты құжат болып табылады. Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың (1996 жылғы 17 қыркүйек) Грузияға және Грузия Президенті Э.Шеварнадзенің Қазақстанға (1997 жылғы 11-12 қараша) ресми сапарлары екі жақты қатынастарды жандандыруға оң сипатта әсер етті. Жоғары саяси деңгейдегі келіссөздер кезінде 50-ден астам құжаттарға қол қойылды. Қазақстан-Грузия қатынастарының шарттық-құқықтық базасы салмақты деп айтуға болады. Грузиндік айлақтарды пайдалана отырып, Әзербайжан мен Грузия арқылы әлемдік рыноктарға қазақстандық мұнайды тасымалдау мәселелерінде өзара іс-қимылдың екі ел үшін де маңызы зор. Грузия Президентінің Алматыға сапары барысында көмірсутегі шикізатын әлемдік рыноктарға тасымалдаудағы ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды, ал үкіметаралық келіссөздердің қорытындылары бойынша екі Закавказье мемлекеттерінің аумағы бойынша қазақстандық мұнай транзитінің көлемін жылына 10 млн. тоннаға дейін ұлғайту туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Еуразиялық көлік дәлізін (ТРАСЕКА) құруға қатысудың Қазақстан үшін стратегиялық маңызы бар. Осы жобаны іске асыруда Орталық Азия мен Закавказье елдеріне, оның ішінде Грузияға жетекші орын берілуде. Осы жүйе инфрақұрылымның негізгі буындары теміржол, автомобиль жолдары, сондай-ақ Қара теңіз бен Каспий теңізіндегі айлақтар болып табылады. Қазақстанның ТРАСЕКА жобасына қатысуы Закавказье, Еуропа және Таяу Шығыс елдерімен сауда-экономикалық ынтымақтастықты елеулі түрде жандандыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар Қазақстан аумағы арқылы тасымалданатын транзиттік жүктің, сондай-ақ көлік инфрақұрылымына және туристік салаға инвестициялар салу көлемін елеулі түрде үлғайтуға болады. Осындай жоспарларды іске асыру үшін тараптардың айтарлықтай күш-жігер жұмсауына тура келеді. Қазақстан Грузия мүшесі болып табылатын Қара теңіз экономикалық ынтымақтастығы ұйымына қатысушы елдермен ынтымақтастықты кеңейтуге ниеттеніп отыр. Бұл бірыңғай телекоммуникациялық жүйені құруға, мұнай тасымалдауға, сауда режимін бірдейлендіруге байланысты бірлескен жоба-ларды іске асыруға жол ашады. Екі тараптың да сауда-саттықты одан әрі кеңейтуге өзара мүдделі екенін атап ету керек. Грузия қазақстандық көмірдің, ақ қаңылтырдың, қара және түсті металдар прокатының, астықтың, еттің және басқа да өнімдердің жеткізіліміне зәру. Қазақстан Грузиядан химиялық, металлургиялық, машина жасау және тамақ өнеркәсібінің кұрал-жабдықтарын, трансформаторларды, электрқозғалтқыштарды, сондай-ақ тамақ өнімдерін сатып ала алады. Қазақстанның Армения Республикасымен қарым-қатынасы Қазақстан Республикасы мен Армения Республикасы арасындағы негізгі қатынастар туралы 1993 жылғы 19 қаңтардағы шарт пен Армения Президенті Р.Кочарянның 1999 жылғы қыркүйөкте Қазақстанға ресми сапары барысында қол койылған, Екі мемлекет арасындағы достық пен ынтымақтастық туралы шарт сияқты ірі құжаттармен реттеледі. Осы сапардың нәтижесі бойынша экономикалық ынтымақтастық бойынша үкіметаралық комиссия құру туралы уағдаластыққа қол жеткізілді, сауда-экономикалық және көлік салаларындағы ынтымақтастық туралы 8 құжатқа қол қойылды. Мемлекеттер басшылары объективтік қиыншылықтардың орын алып отырғанына қарамастан өзара ынтымақтастықтың әлеуеті толық іске асқан жоқ деп санайды. Ынтымақтастықты тереңдетудің жаңа нысандарын бірлесіп іздестіруді жүргізу қажет. Бұл міндет бірінші дәрежелі деп белгіленеді. Сондықтан Астана мен Ереванның аталған бағытта жігерлі күш-жігер жұмсауы тиіс. Сонымен бірге екі жақты қарым-қатынастағы жағдай Арменияда транзиттік көлік жолдарының болмауынан, Карабах жанжалының реттелмеуінен бір ізге түспей келеді. Армения мен Әзербайжанның қарсы тұруы армян экономикасын тұралатып, қазір ол күрделі жағдайды басынан өткізуде. Сондықтан Қазақстан мен Армения арасында соңғы уақыттарға дейін белсенді байланыстың болмауына таңқалудың реті жоқ. Ол ТМД елдері ішінде Қазақстанның сыртқы саудасындағы ең төменгі көрсеткіш болды. 1999 жылы Қазақстан мен Армения арасындағы сыртқы сауда айналымы бар болғаны 7,2 млн. долларды құрады. Бір есептен Қазақстан-Армения қарым-қатынасының өзіне тән және назар аударарлықтай тарихы бар. 1991 жылдың өзінде Н.Назарбаев Ресей Президенті Б. Елыцинмен бірге отқа оранған Қарабах жанжалында делдалдар ретінде шығуды ұсынды. Железноводск қаласында кездескеннен кейін екі мем-лекет басшылары Әзербайжанда, Арменияда және Таулы Карабахта болды, ол жерлерде қоғамдық және саяси қайраткерлермен кездесулер өткізді. Қазіргі уақытта осы проблеманы шешуге халықаралық ұйымдар, ең алдымен ЕҚЫҰ, сондай-ақ көптеген державалар тартылып отыр. Бірақ Қазақстанның делдалдығы Закавказьедегі жағдайға әлемдік қоғамдастық назарын аудару тұрғысында жағымды рөл атқарды. Одан кейінгі Грузиядағы және Чешенстан теңірегіндегі оқиғалар мұндай алдын алудың дұрыстығын және дер кезінде жасалғандығын растады. Карабах проблемасын қараған кезде қазақстандық дипломатия мемлекеттердің аумақтық тұтастығы сияқты негізге алынатын принциптерге басымдық берілуін жақтайды. Ұлттардың өзін-өзі басқаруы сияқты құқықтың пайдасына осы принципті бұзу қазіргі әлемнің тұтастығы мен халықтар игілігі үшін зардабы мол салдарға әкеп соғуы мүмкін. 2001 жылғы 23-24 мамырда Президент Н.Назарбаев Армения Республикасына тұңғыш рет ресми сапар жасады. Екі мемлекеттің басшылары іс жүзінде мүдделілік білдірілетін халықаралық проблемаларды талқылады. Ереван АҒСШК-ні шақыру жөніндегі Қазақстанның ұсынысын жақтап пікір білдірді. Сондай-ақ Карабах жанжалын реттеу проблемасы бойынша егжей-тегжейлі пікір алмасылды. Сауда-экономикалық қатынасқа байланысты айтатын болсақ, Қазақстаннан Арменияға ауыл шаруашылығы өнімін жеткізудің көлемін ұлғайту туралы, сондай-ақ химиялық және тау-кен - металлургиялық өнеркәсіп саласында, түсті металдардың, Астанада зергерлік бұйымдардың өндірісін ұйымдас-тыруда бірлескен кәсіпорындар құру туралы, Армениядағы атом электр станциясы үшін шикізат жеткізу туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Көлік инфрақұрылымын дамыту саласында Ақтау айлағы - Энзели айлағы (Иран) - Армения үлгісі бойынша Иран аумағы арқылы транзитпен Арменияға тауар-лар жеткізу мүмкіндігі қаралды. Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық саласында болашақта Арменияның Мәдениет күндерін Қазақстанда өткізу туралы, сондай-ақ түркі тайпаларының (қыпшақ қолжазбалары) тарихи-мәдени құндылықтарын бірлесіп зерттеу мақсатында Қазақстанның ғылыми мекемелері мен Арменияның Ежелгі қолжазбалар институты арасындағы байланыстарды жолға қою туралы уағдаластық жасалды. Өзара тиімді ынтымақтастықтың дамуына қосымша тыныс беру үшін тараптар Сауда-экономикалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық комиссияны қалыптастыруға байланысты рәсімдерді жеделдетіп аяқтаудың қажеттігі туралы мәлімдеді. Қазақстан мен Арменияны Стандарттау, метрология, сертификаттау және тіркеу саласындағы ынтымақтастық туралы; Құқықтық ақпарат алмасу туралы; Әділет министрліктері арасындағы ынтымақтастық туралы; Сот сараптамасы саласындағы ынтымақтастық туралы келісімдер байланыстырады. Президенттердің Еревандағы келіссөздері екі ел арасындағы ынтымақтастықты дамытудың мүмкіндігі аз емес екендігін көрсетті. Сондықтан оларды тиісті деңгейге көтеру үшін отандық дипломатияға қойылатын талап та аз болмаса керек. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|