Ш , С дыбыстарының ұяң ж ұбы ж ,
з екені
белгілі. Ш -с алмасулары сияқты
ж -з ды бы с-
тары ны ң да алмасуы кездеседі. М ысалы,
жыт- зыт, жытыр-зытыр, жэбір-зэбір, зекі-жекі, зекіру- жекіру сияқты варианттарда сөз басында алмасса,
найж ағай-найзағай, қаужа-кауза, тэжім-тәзім сияқты сөздерде сөз ішінде алмасып отырады.
Сөз соңында
қыж-қыж қайнады, қыз-кыз қайнады деген еліктеуіш сөздерде кездеседі.
8. Қ азақ тілінде
з-й, ж-й алмасулары ертеде
болған тәрізді. Сонды қтан бұл дыбыстардың
алмасуы арқы лы ж асалған варианттар қазіргі
қазақ тілінде сирек кездеседі. Мысалы,
сөз-сөйле, жаз-жай (дастарқан жаз - дастарқан жай), жаз- жай (жаз-жайла), жазыл-жайыл т.б.
Ал
ж -й алмасуы
ажырат-айыр, аждаһа- айдаһар, жэ-иэ, үж ым-үйым сияқты сөздерде
кездеседі.
Ж-й немесе
й-ж алмасулары тіларалық
й-ж алмасуының бір түрі болуы да мүмкін.
Ожак- ояқ, бүжақ-бүяқ, ол жер-ожер-ойер сияқты сөйлеу
тілінде кездесетін
ж -й алм асулары н й -м ен
айты латын тілдердің әсері дейтін пікірлер жиі
кездеседі.
Ж -з дыбыстары
д дыбысымен де алмасып
қолданылады. М ысалы,
ежірей-едірей, бажырай- бадырай, күжірей-күдірей, бүжыр-бүдыр сөздерінде
ж-д дыбысы алмасып қолданылса,
бедірей-безірей дегенде
д-з дыбыстары алмасып тұр.
Қатаң [с] және [ш] дыбыстары қатаң [т]
ды бы сы м ен алм асаты н кездері болады.
С-т дыбыстарының алмасуы
сірес-тірес, саяз-тайыз, сонау-т онау, ыссы-ыстық (диссим .) дегенде
байқалады.
Ал
ш-т дыбыстарының алмасуымен
шіре-тіре (сіре), қылшық-қылтык, бүршік-бүртік, бөлшек- бөлтек сөз варианттары жасалған.
