П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


Л-н  дыбыстарының алмасуы. Қ азақ тілінде  [л] ды бы сы ны ң  д,т



Pdf көрінісі
бет227/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Л-н 
дыбыстарының алмасуы. Қ азақ тілінде 
[л] ды бы сы ны ң 
д,т 
ды бы стары ны ң алдында 
келгенде [н] дыбысымен алмасады. М ысалы, 
түгелде-түгенде, соқталдай-соқтандай, шолти-


МОРФОНОЛОГИЯЛЫҚ ДЫБЫС АЛМАСУ
155
шонти
т.б. Бірақ бұл бірден-бір заңды алмасу 
жолы бола алмайды. 
Аралдың, Маралды, жағалдау
сияқты сөздерде [лд] тіркесімі [нд] тіркесіміне 
ай н ал м ай д ы . С о н д а й -а қ , бұл қ ұ б ы л ы с ты ң
тілімізде керісінше жүзеге асатын кезі де болады. 
М ы сал ы , 
қ ұ р м а н д ы к -қ ұ р м а л д ы к , т а б а н -
табалдырык
т.б.
Қазіргі қазақ тілінде 
л-н 
алмасуы 
ол, бұл, сол
сілтеу есімдіктерінің түрлену және сөзжасам 
амалдарына байланысты ұшырайды. М әселен, 
осы есім діктердің тәуелдену үлгісіне назар 
аударыңыз.
ОЛ 
СОЛ 
БҰЛ
1-ж оны м
соным 
бұным (мұным)
2 -ж о н ы ң
соның 
бұның (мұның)
3-ж онысы 
сонысы 
бұнысы (мұнысы)
Ал осы есімдіктер жатыс, шығыс септіктерінің 
жалғауын қабылдағанда осы алмасу қайталанады. 
Жатыс: 
онда 
сонда 
(мұнда)
Көмектес: онымен сонымен бұнда бұнымен
(мұнымен)
Аталған есімдіктерге 
-сыз, -ша, -лык, -дай
жұрнақтары ж алғанғанда 
л-н 
алмасуы кездеседі. 
онсыз 
сонсыз 
бұнсыз (мұнсыз)
онша 
сонша 
бұнша (мұнша)
ондық 
сондық 
бұндық (мұндық)
ондай 
сондай 
бұндай (мұндай)
Р-л үнділерінің алмасуы 
бұркан-талқан -
б ұ лкан -т а лкан, добардай-добалдай, шұңкыр-
іиұңғыл, зарар-залал, ұрұксат-ұлыксат
сияқты 
аздаған сөздерде кездеседі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет