СШ ДЫ 7ІДҢ М ОРФОЛОГИЯЛЫ Қ ҚҮРЫ ЛЫ М Ы
411
болымсыз тұлғада (-ба), -й - көсемш е тұлғасы
арқылы ауыспалы осы - келер ш ақты білдіріп
тұр, -мын - I ж ақ жекеше жіктік жалғау,
өлеңді -
жалпы зат есім, -ді табыс септік арқы лы тура
объекті м ағы насы н білдіріп тұр,
ермек
- жалпы
зат есім, түбір тұлға,
үшін -
септеулік шылау.
Бұл - морфологиялық талдау. С интаксистік жа-
ғынан:
м ен -
бастауыш, атау септікте,
жазбай-
мын -
баяндауыш, жіктік жалғау арқылы бастау-
ышпен I ж ақта жекеш е қиы са байланы сы п тұр,
өлеңді
(нені жазбаймын?) тура объектіні (табыс
септік) білдіретіндіктен тура толы қтауыш бола-
ды,
өлеңді жазбаймын -
табыс септік жалғауы
арқы лы б а й л а н ы сқ а н етістікті м еңгеру (сөз
тіркесі),
ермек
сөзі
үшін
шылауымен тіркесіп келіп
мақсат пысықтауыш (не үшін, не мақсатпен жаз-
баймын?) қы зметін атқары п тұр, сол
үіиін
шы-
лауы арқылы
ермек
сөзі жазбаймын дегенге мең-
геріле байланы сы п, етістікті сөз тіркесін құрап
тұр. Ж алпы бұл - жай, жайылма, ж ақты, толым-
ды, хабарлы сөйлем.
Міне, осы талдаудан грамматиканың екі са-
ласы морфология мен синтаксистің ортақ, жа-
қы н қасиеггері мен бір-бірінен айырма ерекш е-
ліктері аны қ көрінеді.
Ф онетиканы ң негізгі зерттеу объектісі ды-
быстар, олардың жүйелілігі мен қолданылу ерек-
шеліктері, заңды лы қтары болса, дыбыстардың
қы р-сыры , жасалу, артикуляциялы қ ерекш елік-
тері мен қолданылу заңдылықтары сөзге тікелей
байланысты, сөз арқылы, сөздер құрамында ғана
олар толық көріне алады. Ж еке дыбысты айтқан-
нан, оның барлық сипаты толық айқындала бер-
мейді. Сөздің бар сипаты оны ң қолданысында
сөйлем ішінде айқы ндалаты ны сияқты , дыбыс-
тардың да бар қасиеті сөз құрам ы нда қолданы -
луы арқылы айқындалады . С онды қтан да соз
ф о н е т к а ғ а да қатысты. М іне, осы қасиеттері
негізінде сөзді оте күрделі тілдік единица деп
түсінеміз. Сөз - сөйлемнен кейінгі ерекше тілдік
единица, өйткені ол - тілдің мәнді, мағы налы
бөлшегі және сөйлем құрауға негіз болатын тілдік
единица.
Демек, сөз әр қырынан тіл білімінің әр сала-
сы на тікелей, я ж анам а қаты сты болы п, тіл
білімінің негізгі объектісі болып саналады.
Достарыңызбен бөлісу: