П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
- Бұл бет үшін навигация:
- -сы н //-сін
| -р а қ //-р е к .
Бұл ж ұ р н а қ үстеу тү б ір л і сөздердің озіне ж алғаны п, оларды ң бұры нғы мәндеріне үстеме м ағы на жамайды: мекендік, мезгілдік ұғымдардың мөлшері жалпылай айтыл- май, саралана түсіп, кіш ірейтіңкіреген түрде көрсетіледі. Бұл ретте аталған ж ұрнақ негіз түбірден кейін тікелей жалғанса, кейде араға ба- сқа бір тұлғаны салып та үстемеленеді. Сондай- ақ -р а қ //-р е к аф ф иксі өзінен кейін де басқа қосымшаларды қабылдай береді. Мұндайда оның бұры н ғы м ағы н асы одан сайы н нақты лы на түседі. Ашиа бүрылып әрірек кетті (Ахтанов). Мүрат басқалардан артқарақ отб//?(Соқпақба- ев). -л ау//-л еу ж ұрнағы н -р а қ//-р ек түрінің си- нонимі деп те қарауға болады. Өйткені екеуі де кішірейтілген түрдегі салыстырма мәнінде жұмса- лады: қызылдау - қызылырақ, биіктеу - биігірек, үзындау - үзынырақ. Көзге жүпынылау көрінген (Әбіш ев). Найман мен Керейдің қалқаны күнгей- леу ж лтб/р^Есенберлин). -ең ж ұ р н ағы мағынасы ж ағы нан -ра қ//-р ек, - л а у //-л е у ж ұрнақтары на жақын. Бұл да тікелей үстеу сөздердің өзіне ж алғаны п, оларға мезгіл, мөлш ерлік мән үстейді. Мезгілдік мэндегі үстеу- лер кішірейткіш ұғымда жұмсалады. А лм ат ы ға бірнеше сағат кеіиең үштым (Би- гелдинов). М ысалдағы кеш еңсөзін кешірек, кеш- теутүрлерім ен де алмастыруға болады. -сы н //-сін ж ұрнағы мезгілдік мэндегі үстеу түбірлі создерге жалғанады. Онда да негізгі түбірге көбінесе тікелей жалғанбай, араға басқа бір қосым- шаны салып барып сатылай қосылады: кешкісін, ертеңгісін, түнгісін. Бұл қосымшаның шығу төркіні соң ш ылауынан ы қш ам далған ба деп ойлаймыз: едәуірдесін бардым дегеннің толы қ түрі - едэуір- ден соңс мес пе? Мүрат ертеңгісін полкты қабыл- дады (Ахтанов). Ал үстеу түбірлі сөз дауы сты ға аяқталса, аталған ж ұрнақ түбірге тікелей ж алға- нады: Ертең ертесін Сорғабақ өңірін әлдеқандай зор гүріл алды да кетті (Домбаев). -ш аң//-ш еңж ұрнағы зат есімдерге жалғанып, амалды қ мән білдіретін үстеу сөз табын туғы за- ды. Мақсүттың көңілі жейдешең т үрған балаға ауды (С арғасқаев). Дамбалш аң тысқа ата шық- тым (Ж үнісов). -д ы з //-д із . Бұл ж ұрнақ зат есімді сөздерге ж алғаны п, мезгілдік ұғымда жұмсалады. Сырдың бойын күндіз көру ғанибет... (М әуленов). -д ы қ //-д ік жұрнағы да есім мәнді сөздермен біріге жұмсалып, мезгілдік мәнді білдіреді. Әредік жотелген дыбыстар естіліп ту/хЗб/ (Көш імов). -а й //-е й ж ұ р н а ғ ы зат есім создерге қосылып ам алды қ мәнді үсгеуді тудырады: М ектепке ба- ражатып, жолай магазинге кірдім (Қалдыбаев). жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|