П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| за-ш ел
(келіп-кетті), про-читал (оқы п ш ықты), пере-шел (өтіп кетті) т.б. сөздердегі при, у, за, про, пере приставкалары белгілі грамматикалық м ағы на тудырып тұр. Қ азақ тіліндегі бірді-екілі сөздің құрам ы ндағы бей (би) - бейшара, бейма- за, бейуақы т, на - наразы т.б. я ғн и , бұл сияқты префикстер қазақ тілінде жаңа түбірге қосы ла алмайды, бұлар басқа тілден сол создің құрамында бөлінбейтін бөлшек ретінде, бір морфологиялық единица ретінде енген префикс емес, олар кірме түбірдің құрам ы на еніп кетеді. С он дай -ақ іщ&і ф лекси я ж олы да қа за қ тілінде сөзтүрлен ім жүйесінің бір арнайы түрі ретінде кездеспейді. М ысалы, араб тілінде сөздің құрам ы ндағы ішкі дыбыстардың өзгеруі арқылы жаңа грамматикалық м ағы на туады: катаба-жазу, жазды етістігі бол- са, китаабун - кітап та, кутбун - кітаптар деген к ө п т ік м ә н д і б іл д ір е д і. Іш кі ф л е к с и я н ы ң элементтері орыс тілінде де кездесіп отырады: собирать (жинау) - собратв (жинап алу), бегать (жүгіру) - бежатв (жүгіріп кету) т.б. сияқты етістіктің видтік мағыналары, сөздің құрамындағы ды бы с өзгер істер і (іш кі ф л е к с и я ) а р қ ы л ы беріледі. Грамматикалық мағынаның екпін арқылы да берілуі қазақ тілінде ж оқ деуге болады. Қ азақ •тіліндегі болымсы з етістік пен етістік түбірден заттық ұғы м дағы жаңа сөз тудыратын -м а, -ме, -ба, -бе, -па, -пе қосымшалары арқылы жасалған сөздердегі екпіннің әр түрлілігі, мысалы, кеспе - кеспе, мінбе - мінбе, коспа - коспа т.б. екп ін н ің сөз мағынасын айыру сипаты бола алмайды. Орыс тілінде ек п ін сөз м ағы н а сы н (л е к с и к а л ы қ ) айырумен бірге (мысалы, замок - қо р ған , замок - құлып, кілт, м ук а - азап, м ук а - ұн т.б.) грамматикалық м ағы на тудыруға да негіз бола- ды: окна - терезелер, окна - терезенің (жекеш е ілік септік),/?у/а/-қолдың, руки-к олдар, воды- су- дың, воды -сулар т.б. С ондай-ақ қазақ тілінде грамматикалық м ағы наны берудің супгшетивті жолы да кездеспейді. Мысалы, орыс тілінде адам деген ұғым человек сөзі арқылы берілсе, оны ң көпше түрі бүтіндей басқа сөзбенж?дг/ (адамдар) беріледі. С ондш -ъ кхорош о (жақсы) ж ән ълучш е - өте жақсы, сказал - айтты, говорил - айтты п ар ал л ел ьд ер і де су п п л ет и в т і жол ар қ ы л ы ф ам м атикалы қ м ағы на білдіруге жатады. 3. Қазақ тіліндеаналитикалық тәсілдің барлық түрлері дерлік кездесіп отырады. Негізгі создердің тіркесуі арқы лы грам м ати калы қ м ағы н ан ы ң берілуі дегенде, әдетте, ол сөздердің өзгермеген сол тұлғалары нда тұры п бір-бірімен тіркесуі арқылы жеке тұрған дағы сы н ан өзгеше, жаңа фамматикалы қ мағынаны білдіруін айтамыз. Бұл - әсіресе түбір тұлғадағы зат есімдердің бір- бірімен тіркесіп қолданылуынан ан ы қ көрінеді. Әдетте, зат есім түбір тұлғасы нда заттың атын білдіру м ағы насы м ен байланысты қолданылса, енді бір зат есім екінш і зат есіммен түбір тұлғада тіркессе, зат атауын білдіруге жат мағынада қатыс- ты қ-сы н д ы қ м ағы н ада жұмсалады. М ысалы: Мықшима аяғымда былғары етік, Киіз байпақ жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|