П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| жақ
жекеше көпше 1 баламын мұғаліммін 2 анайы сыпайы бала 3 мұғалім баламыз, балалармыз мұғалімбіз, мұғалім- дерміз баласың баласыңдар м ұғаіімсің мұғалімсіңдер баласыз баласыздар мұғалімсіз мұғалімсіздер бала, балалар мұғалім, мұғалімдер Ж өғары да аталған тікелей субъектіні білді- ретін сөздерден тыс бастапқы тура м ағы насы субъектіні білдіру бөлмаса да, қөлданылу ыңғайы- на қарай субъектілік мәнге ие бөлған зат есім- дердің ©зге төптары ны ң да жіктелуі мүмкін. Зат есімнің өзінің ауыспалы мағынасында субъектіні білдіруінің бірнеше жөлы бар. Олардың ішіндегі ең басты-басты дегендері мыналар: 1. Нәрселер мен құбылыстардың, жан-жануар- ды ң атын білдіретін зат есімдерді сөйлеуші, яки жазушьГбелгілі мақсатпен адам кейпіндегі бейне ретінде қөлданылатын кездері бөлады. М ұндай кез келген нәрсенің, құбы лы сты ң, кез келген тірш ілік иесінің атын білдіретін сөз субъектілік мәні бар зат есімдерде бөлатын грамматикалық қасиетке ие бөлады да, сөйлемде кәдімгі субъект есебінде ұғынылады. Сөлай бөлғанды қтан өлар да тікелей субъектіні білдіретін зат есімдерше жіктеледі. Мысалы: біз ұлтанды елміз, сендер іргелі ауылсыңдар. 2. Белгілі бір субъектіні білдіретін ұғы м ны ң теңеуі, салыстырмалы баламасы ретінде бейнелі түрде ж ұм салған зат есімдерде де жіктелу қабі- леті бөлады. Мысалы: арманымсың, тілегеніңмін, көзімнің жанарысың. Зат есімдерді бұлайша бейнелі түрде қолдану көбіне-көп көркем ш ығарма тіліне, әсіресе өның ішінде пөэзия тіліне тән құбылыс. Шамдансам, жығар асаумын, Шамыркансам, сынар болатпын (Махамбет). 3. Адамға тән түрлі қасиеттер мен белгілерді білдіру үшін әр алуан м етаф өралы қ сипатта жұмсалған зат есімдер де жіктеледі. Мысалы: мен оған салмакпын, сен ұлы кеудесің. Өзің бір тырыс- кан тарамыссың ғой. 4. Кісінің тек басы на қатысты кейбір сы н- ды қ белгілерді кәрсеткен уақытта да зат есімдер әуелгі тура мағынасының қандай екендігіне қара- мастан жіктеле береді. Мысалы: Осы тұрғанда м алмандай сумын. Өзің калпымен іиаңсың ғой. 5. Тілімізде кейде мекендік мэнді бірқатар зат есімдерде де, оларға жатыс, шығыс септігінің қосымшасы жалғанған кезде, жіктелгіштік қасиет пайда болады. М ұндай зат есімдер сөйлемде кобіне субъектінің мекенін, өтырған өрнын, қай- дан, қай жерден ш ы ққанды ғы н білдіреді. Мыса- лы: Абылай, сен бүгін үйдесің бе?Біз Қаркаралы- данбыз. жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|