П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет667/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   663   664   665   666   667   668   669   670   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

әңгімені айту, кітапты
оқу, пальтоны кию, үйді тазалау 
т.б. сабақты 
етістікте, оған ырықсыз, кейде өздік етіс қосым- 
шасы жалғанса, олар салт етістік болып шығады: 
әңгіме айтылды, кітап оқылды, бала киінді, үй
тазаланды. 
Ал керісінш е 
шам сөнді, бала отыр-
ды, аттар жарысты, оқушылар жүгірді 
дегендер 
салт етістік те, оған өзгелік етіс жұрнақтары жал- 
ғанса, бұлар сабақты етістікке айналады:ш амды 
сондірді, баланы отырғызды, аттарды жарыс-
тырды, оқушыларды жүгіртті.
Аталған етіс тұлғалары ны ң осындай қы з- 
метін, я ғн и өздік және ыры қсыз етіс қосы м ш а- 
сы сабақты етістікті салт етістікке, өзгелік етіс 
қосымш асы салт етістікті сабақты етістікке ай- 
налдыратынын жоққа шығармай, бұл тілдік құбы- 
лыстың жүйелі, толы қ парадигмалық сипат ала 
алм ағаны н айтпасқа болмайды. М ысалы, өздік 
етіс қосымшасы әр уақытта сабақты етістікті салт 
етістікке айналды ра бермейді. Тілімізде, көбіне


ЕТІСТІК
507
ауызәдебиеті нұсқаларындабелін 
бу-ын-ды, киім
ки-ін-ді, беті-қолын жу-ын-ды 
тәрізді өздік етіс 
қосымш асы ж ад ған ған етістік тура объектімен 
(табыс септікті сөзбен) тіркесіп, сабақты етістік 
ретінде қолданылады. Өзгелік етіс қосымш асы 
салт етістікке ғана ж алғаны п, оны сабақты етіс- 
тікке айналдырып қоймайды, сабақты етістікке де 
жалғанып жұмсалады, ол етістіктің сабақтылық 
сипаты сақталып отырады: 
кітапты 
мен 
оқыдым
- кітапты маған оқытты, ол олең айтты - ол
бізге олең айттырды я айтқызды. 
Ал ортақ етіс 
тұлғасы етістіктің салттыл ы қ-сабақтыл ық сипатына 
бүтіндей бейтарап, яғн и түбірі салт етістік болса, 
ортақ етіс қосымшасы жалғанғаннан өзгермей, сол 
салт етістік сипатында қала береді, түбірі сабақты 
етістік болса, ортақ етіс тұлғасы ж алғанғаннан 
кейін де сабақты болып қала береді. Сондықтан 
да етіс тұлғалары белгілі дэрежеде салт я сабақты 
етістік тудыру қызметін атқарса да, олардың (салт 
я сабақты етістіктің) грамматикалық тұлғалар 
жүйесі, категориялық көрсеткіші бола алмаііды.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   663   664   665   666   667   668   669   670   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет