1.2.2.2. Ырықсыз етіс Ырықсыз етіс деп қи м ы л , іс -ә р е к е т т ің
өздігінен орындалатын мән үстеп, қимыл, іс-әре-
кеттің тура объектісі оның грамматикалық бастау-
ышы болу қы зметін атқарып, тек сабақты етіс-
тіктерден
-ыл, -іл, -л қосы м ш асы , түбір құра-
мы нда л ды бы сы болса,
-ын, -ін, -н қосы м ш асы
арқылы жасалатын етістің түрін айтамыз. М ыса-
лы ,
кітап оқы-л-ды, үй тазалан-ды, астық жина- л-ды, соз сойле-н-ді, хат жаз-ыл-ды т.б.
оқу қимылыны ң, іс-әрекетінің тура объектісі
-кітап, тазалаудың тура объектісі -
үй, жинаудың тура
объектісі -
астық, сойлеудің тура объектісі -
соз, жазудың тура объектісі -
хат, ал ы ры қсы з етіс
қо сы м ш асы
(-л , -ыл, -н) ж ал ған у а р қ ы л ы ,
біріншіден,
оқу, тазалау, жинау, сойлеу, жазу іс-
әрекеттері өздігінен болғандай, көрсетілген тура
объектілері бұл сөйлемш елерде грамм атикалы қ
бастауыш қызметін атқарып тұр, соның арқасын-
да, екінш іден, ы ры қсы з етіс тұлғалы етістіктер
салт етістік болып тұр, яғни ырықсыз етіс қосым-
шалары сабақты етістікке жалғанып, оны (сабақ-
ты етістікті) салт етістікке айналдырып тұр. Кей-
де қ и м ы л д ы ң , іс -ә р е к е т т ің а тқ а р у ш ы иесі
(субъектісі) жалпы сөйлемнің мазмұнынан сезіліп
тұрады немесе грамматикалық жанама объекті
тұлғалары нда (барыс, көмектес септіктерінде,
түбір, ілік септік тұлғасы ндағы сөз
бентарапы- нан, жағынан деген сөздердің тіркесінен т.б.)
тұрып та ж ұмсала береді. Өздік етіс пен ы ры қ-
сыз етістің ұқсас та, өзгеше де жерлері бар. Ұқса-
стығы: 1) қосы м ш аларды ң кейде бірдей болып
келетіні, кейде өздік я ыры қсыз етіс екені кон-
текстен ған а байқалады , сөйтіп, бір-бірім ен
омоформа да жасайды:
