П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет663/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   659   660   661   662   663   664   665   666   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

бара жатыр, барып жатыр,
барғалы жатыр, келе берді, келіп қойды, келгелі
жүр 
т.б. Осы қолданыстың барлығында да косем- 
ше етістік сипатында қолданылады.
К өсем ш енің үш түрінің үшеуі де екінш і бір 
етістікке қатысты болып, қимылдың, іс-әрекеттің 
сы ны н, ам алы н, мезгілін, себебін, мақсаты н 
білдіріп, адвербиалдық мәнде сойлемде пы сы қ- 
тауыш қы зм етін атқарады . Бұндай ж ағдайда 
косемшеде етістік қасиеті жоқ. Соны мен бірге 
көсемше формасы етістіктің үстеуге, кейде тіпті 
одан кейін ш ылауға айналуына түрткі болады: 
қайта, тарта, қарай, айнала, лықа 
т.б. создёр 
осындай дамуды басынан откізген.
Сойтіп, қазіргі қазақ тілінде етістіктің, бір 
жағынан, лексика-фамматикалық категориялары, 
екінші жағынан, таза ф ам м атикалы қ категория- 
лары, ал үшінші ж ағы нан, озара жеке ф ам м ати- 
калық категория (шақ категориясын) жасауға негіз


ЕТІСТІК
505
болатын ерекш е формалары (есімше, көсемше) 
немесе бутіндей басқа сөз табыны ң ф ам м атика- 
лық сипатын ғана көрсететін айрықша түрі (тұйық 
етістік) бар екенін байқай аламыз. Оларды, жо- 
ғарыда көрсетілгендей, ф амматикалы қ, семанти- 
калық сипаттары арқылы бір-бірінен ажырата білу 
қажет.
Бұның өзі етістік ф ам м ати кал ы қ сөз табы 
ретінде басқа сөз таптарынан ерекше екенін көрсе- 
теді. Етістіктің түрлену, тұлғалану жүйесі, олар- 
дың сөйлеуде қолданы сты қ қасиеті әрі күрделі, 
әрі сан алуан екенін байқаймы з. Сол түрлену 
жүйесінің негізінде құралатын грамматикалық, 
лексика-фамматикалық және таза фамматикалық 
категориялары мен ерекше фамматикалы қ тұлға- 
ларының сипаттары да әр алуан.
7.2.1. Сабақтылық-салттылық категориясы
Етістік жалпы ф ам м атикалы қ мағынасы жа- 
ғы нан нені білдірсе де (іс-әрекетті, қимылды, 
қозғалысты, көңіл күйін, сапалық белгінің өзге- 
ру процесін, туу, өсу сияқты қимылды, амал- 
әрекетті, қалыпты т.б. м ағы наларды) және қан- 
дай тұлғада (негізгі ж әне туынды түбір, қосар- 
ланған, біріккен, тіркескен күрделі түбір, лекси- 
ка-фамматикалық етіс және болымсыз етістік, таза 
грамматикалық - рай, ш ақ тұлғалары жіктеліп 
келгенде) тұрса да, я 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   659   660   661   662   663   664   665   666   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет