7.2.2. Етіс категориясы
Етіс - етістіктің ерекше категориясы. Әдетте
етіс қимыл, іс-әрекеттің, субъекті мен объекті
арасындағы (семантикалық-синтаксистік сипаты)
әр түрлі қатынасты білдіріп, белгілі қосымша-
лар жүйесі арқылы жасалатын етістік категория-
сы деп анықталады.
Айта кету керек, сөзжасам қосымш алары
сөзге жалғанғанда, оны (сол созді) өзгергіп жібе-
ретіндіктен, жаңа мағы налы (лексикалық мағы-
налы) сөз тудыратындықтан (сойтіп, тілдің ф ам -
матикалық құрылысын емес, создік құрамын бай-
ы таты нды қтан), ж аңа л екси кал ы қ м ағы налы
дөздің
жфітл
ф ам матикалы қ мағынасы да, грам-
м атикалы қ сипаты да өзгереді, сөйтіп, ол жаңа
соз сойлемде басқаша грамматикалық байланыс-
тарға түсіп, өзгеше қарым-қатынастарды білдіріи,
жаңаша қызмет атқаруы таң қаларлы қ жай емес.
Сондай-ақ етіс тұлғалары сөзжасам қөсымшала-
ры болса, біріншіден, ол грамматикалық сипаты
бар тілдік құбылыс болмай, яғни сөздердің белгілі
бір ф ам матикалы қ тобының (сөз табының, яғни
етістіктің) тұлғалық көрсеткіші бөлмай, етістіктің
шеңберінде ғана қалып қөймай, екіншіден, пара-
дигмалық сипаты бөлмай, категориялық мәнді
білдірмей, басқа да толы п ж атқан сөзжасам
қөсымш аларының бірі бөлып қала берер еді.
Сөз жөқ, етіс жұрнақтары семантикалық си-
паты жағынан сөзжасам қосымшаларына жақын.
Кейбір түрлері жаңа сәз жасап, етіс қөсымш алы
етістік негізгі сөздік құрамнан жеке лексикалы қ
единица ретінде өрын алған. М ы сал ы ,таң
асы-
ру, қызды айттыру, бір корген біліс, екі корген
таныс, үйге кіріп жылынды, үйді жылытты,
рүқсат беруді отінді, бүған екеуі де келісті, екі
дауға келгенде ол маған болысады, оқуға берілді,
ауруынан жазылды, олар бәрібір табысады
т.б.
қөлданы стағы етістіктер етіс қөсымш алары ар-
қылы жасалған туынды түбір негізгі түбірден ту-
ған жаңа мағы налы сөздер бөлып табы лады :ас,
Достарыңызбен бөлісу: |
