П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


шіндіреді,  өзін, яғн и шашын озі тарайды, озін



Pdf көрінісі
бет674/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   670   671   672   673   674   675   676   677   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

шіндіреді, 
өзін, яғн и
шашын озі тарайды, озін
біреуден, жұмыстан босатуға м а, бір жаққа ба-
руға ма сұрайды, озін, денесін, бетін сүртеді.
Бұл жерде түбірдегі сабақты етістіктердің объектісі 
субъектінің дене мүш есіне, өзіне т.б. қарасты 
сөздер, ал өздік етісте ол объекті түгел субъектінің 
озіне көшеді. Екіншіден, өздік етіс ж ұрнағы не- 
гізінен сабақты етістікке ж алғанады , бірақ бар- 
лы қ сабақты етістіктерден өздік етіс жасала бер- 
мейді, яғн и барлық сабақты етістік түбірге өздік 
*'етіс қоеымш асы ж алғана бермейді, тек қимыл, 
іс-әрекет субъектінің өзіне қарай бағытталатын 
сабақты етістіктерден ғана оздік етіс жасалады 
және онда өздік етіс қосымшасы сабақты етістікті 
салт етістікке айналдыру қы зметін атқарады. 
Мысалы, 
айт, оқы, бер, (атты) ағыт, ат 
т.б. 
сияқты сабақты етістіктерден өздік етіс жасал- 
майды, өйткені бұл сияқты сабақты етістіктердің 
тура объектілері 
(олеңді, әңгімені айту, кітап оқу,
қарызды, кітапты беру, атты ағыту, біреуді ату)
іс иесі субъектіге тура қаратыла алмайды. Кейде 
жыр мәтіндерінде өздік етісті сойлем де тура 
объекті де бөлек беріліп, қим ы лды ң субъектіге 
байланысты нақты қай жеріне бағы тталғаны н 
білдіреді: 
Енді белін түйінді, Асыл киім киінді
(Қ ы з Ж ібек). 
Бұл - әдеттегі қолданыстан гөрі
стильдік мақсаттағы нормадан ауытқу болып та- 
былады.
Сонымен бірге өздік етіс көрсеткішіне құран- 
ды (кү рд ел і) қ о с ы м ш а -л а н , 
-лен, -дан, -ден ,
-тан, -тен 
де жатқызылады: 
ой-лан, намыс-тан
т.б. Бұл құран ды қосы м ш а сөзж асам
-ла, -ле,
-да, -де, -та, -те 
қосы м ш асы мен өздік етіс 

қосымшаларынан құралғанын көру қиы н емес.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   670   671   672   673   674   675   676   677   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет