інісіне шамды
сондіртті. Бұл сөйлемде бала қимылдың
иесі, субъекті, бірақ оны (қимылды) тікелей озі
атқарып оты рған ж оқ, екінш і субъект-агенс ар-
қылы іске асырып отыр,
яғнисондіру қимылын
тікелей орындаушы субъект агенс
-інісі, сойлем-
де ол (інісі) барыс септік тұлғасында тұрып ф ам -
матиксііық жанама объекті (толықгауыш) синтак-
систік қызметін (қатынасты) атқарып тұр, ал тура
объекті - ш ам [ды ] озгерген жоқ.
Салт етістіктің субъектісі қызметіндегі жан-
ды заттар мэніндегі сөздер, салт етістікке өзгелік
етіс жұрнағы ж алғанғаннан, тура өбъектіге айна-
лумен бірге екінш і субъекті-агенс мэнінде де
жұмсалатын сияқты көрінеді. М ысалы,
өлбала- ны ойнатты (бала ойнады), Жолаушы атын от- татты (аты оттады) деген тәрізді мысалдар
ой- нату, оттату қимылын іске асырудың бұл сөйлем-
дердегі тура өбъектісі, ал салт етістік мэнінде
(өзгелік етіс қосымш асы) қолданылған түріндегі
субъектіні(бала,
ат) екінші субъекті-агенс мэнін
де білдіретін сияқты , я ғн и ойнайтын
-бала, от-
тайтын -
ат қой. Бірақ, біріншіден, бұл сөйлем-
дердегі субъекті
ол ж эне
жолаушы қимыл, іс-
эрекетті өры ндауға мұры нды қ қана бөлмай, өзі
тікелей атқарады:
озі ойнатады, озі оттатады, екіншіден: өзгелік етіс бөлудың бір шарты екінші
субъекті-агенс ж өқ, ал
баланы мен
атты деген
сездер бұл қимылдардың өбъектісі ғана. Сөндық-
тан да “Өзгелік етіс - субъектінің қимылы өбъек-
тіге тікелей емес, екінш і біреу арқылы бағытта-
латынын білдіретін сабақты етістіктің грамма-
тикалық фөрмасы, “салт етістіктен жасалған са-
бақты етістікті өзгелік етіс категөриясына жат-
қызу дұрыс бөлмас еді” ж эне “өзгелік етіс бөлу
үшін ол сөйлемде барыс септігіндегі жанама тө-
лықтауыш қызметіндегі агенсті керек етеді. Агенс
сөйлемде айтылуы да, айтылмауы да мүмкін. Салт
и т н л і к
511
етістіктен өзгелік етіс жұрнағы арқылы жасалған
сабақты етістіктер агенсті керек етпейді.
Салт етістіктен сабақты етістікке айналған
етістік тұлғасы н өзгелік етіске айналдыру үшін
оның үстіне тағы да өзгелік етіс жұрнақтарының
біреуі ж алғануы ш арт” (М.Т. - Қ Қ Т , 40, 41, 42).