П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет679/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   675   676   677   678   679   680   681   682   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Ө згелік етіс 
қо сы м ш алар ы : 
1) -ғы з, -г із,
-қыз, -кіз; 
2) 
-дыр, -дір, -тыр, -тір 
(кей ж ағ- 
дайда қосымшаның алдыңғы д, тдыбыстары түсіп 
қалып, 
-ыр, -ір, -р 
тұлғалары нда да кездеседі: 
ас-ыр-у-ас-тыр-у, ос-ір-у-өс-тір-у, 
Абайда: 
Адам
баласын заман осіреді; піс-ір-у-піс-тір-у, түс-ір-
у-түс-тір-у 
т.б.; 3) ж оғары да көрсетілгендей, 
өзгелік етіс қосымшасы бір түбірге бірінің үстіне 
бірі ж алғана да береді: 
айту - айтқызу-айтқыз-
дыру-айтқыздырту, келу-келтіру-келтіргізу, ой-
нау-ойнату-ойнатқызу 
т.б. Бұл тек озгелік етіс 
қосымшаларының ерекшелігі болып табылады, ал 
етіс түрлерінің қосымш алары бірінің үстіне бірі 
жалғана береді.
7.2.2.4. Ортақ етіс
О ртақ етіс қим ы л, іс-әрекеттің бір емес, 
бірнеше субъекті арқылы іске асатынын білдіріп, 
-ы с, -іс , -с 
қ о сы м ш асы ар қы л ы ж асалады . 
Б ірінш іден, ортақ етісті қим ы л, іс-әрекеттің 
субъектілері қимылға ортақтығы бірдей де, бірдей 
емес те болуы мүмкін (субъект көптік тұлғадағы 
бір зат атауы, немесе бірыңғай бастауыштар, не- 
месе біреуі грамматикалық субъектте, екіншісі 
ф ам матикалы қ жанама объекті болуы мүмкін т.б. 
(ҚТГ, 174-175), екінш іден, ортақ етіс қосымш а- 
лары салт етістікке де, сабақты етістікке де жал- 
ғаны п, ортақ етіс жасай береді: 
олар хат жаз-ыс-
ып тұрады, қонақтар жайғасып отыр-ыс-ты, ол
бізге үй -сал-ыс-ты 
т.б. (М.Т. - Қ Қ Т , 49-52).
Сөйтіп, ортақ етіс мағы насы мен қосымш а- 
сы етістің басқа түрлерінен сабақтылық-салтты- 
лы қ сипатқа бейтарап болуы негізінде де ерек- 
шеленеді. Ортақ етістің тағы бір ерекшелігі - 
қимыл атауын білдіруге бейім тұрады да, кейбі- 
реулері сол арқылы заттық ұғы м ны ң пайда бо- 
луымен зат есім болып кеткен: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   675   676   677   678   679   680   681   682   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет