П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет228/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   224   225   226   227   228   229   230   231   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

9.6.2.4. Тіл арты Қ, К, Ғ, Г дыбыстарының
, - •;*. 
Ң дыбысымен алмасуы
Қ, к 
дыбыстары түбір сөздерде 
тақ-таң,
каксы-каңсы
сияқты сөздерде 
ң 
дыбысымен 
алмасады . Бұл құбы лы сты ң жиі кездесетіні 
к и к а қ т а - к и к а ң д а , іи а л к а к т а - ш а л к а ң д а ,
т а лт а к т а -т а лт а ң д а , к а й к а к т а -к а й к а ң д а ,
ж алпакт а-ж алпаңда, тыртакта-тыртаңда,
бөкекте-бөкеңде, дікекте-дікеңде, секекте-секеңде
сияқты еліктеуіш сөздерге етістіктудырушы 
-ла,
-леж ұрнағы ж алғанғанда байқалады.
Ал ғ , г ды бы стары ны ң [ң] ды бы сы м ен 
алмасуы 
мегзе-меңзе, шоғайна-шоңайна
сияқты 
бірлі-жарым создерде ғана кездеседі. Ал әдеби 
тілдегі 
негіз
сөзінің диалектіде 
неңіз, м аңыз
сөзінің 
м а ғы з
болып айтылатын жағдайы бар.
9.6.2.5. Керігу (диссимиляция) құбылысы
Керігу құбылысы - өзара ұқсас немесе бірдей 
дыбыстың қатар келгенде оның біреуінің ұқсас 
е м е с б а с қ а д ы б ы с п е н а л м а с у ы . К е р іг у
құбылысының морфонологияға жататын себебі 
ұқсас немесе бірдей дыбыстың қатар келгенде 
оның біреуінің өзге дыбыспен алмасуы абсолютті 
заңдылық емес. М эселен
,алла
созі қазақтілінде 
әрі 
алла,
әрі 
алда
болып айтыла береді. Айталық, 
бұл сөзтура мағынасында, негізінен, лллятүрінде 
айтылады да, кісі атгары құрамында
Алдаберген,
Алдамұрат
болып, одағай соз құрамында 
алда
кұдай-ай, алда разы болсын
дегендегі сияқты
дыбысталады. Д ем ек, керігу құбылысы белгілі 
п о зи ц и я д а ж үзеге а с қ ан ы м е н п о з и ц и я л ы қ
озгерістер қатарына жатпайды.
К е р іг у қ ұ б ы л ы с ы т ү б ір (т ү б ір м ен
қосымшаға бөлінбейтін) сөздерде сирек кездеседі. 
Олар: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   224   225   226   227   228   229   230   231   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет