9.6.2.4. Тіл арты Қ, К, Ғ, Г дыбыстарының
, - •;*.
Ң дыбысымен алмасуы
Қ, к
дыбыстары түбір сөздерде
тақ-таң,
каксы-каңсы
сияқты сөздерде
ң
дыбысымен
алмасады . Бұл құбы лы сты ң жиі кездесетіні
к и к а қ т а - к и к а ң д а , іи а л к а к т а - ш а л к а ң д а ,
т а лт а к т а -т а лт а ң д а , к а й к а к т а -к а й к а ң д а ,
ж алпакт а-ж алпаңда, тыртакта-тыртаңда,
бөкекте-бөкеңде, дікекте-дікеңде, секекте-секеңде
сияқты еліктеуіш сөздерге етістіктудырушы
-ла,
-леж ұрнағы ж алғанғанда байқалады.
Ал ғ , г ды бы стары ны ң [ң] ды бы сы м ен
алмасуы
мегзе-меңзе, шоғайна-шоңайна
сияқты
бірлі-жарым создерде ғана кездеседі. Ал әдеби
тілдегі
негіз
сөзінің диалектіде
неңіз, м аңыз
сөзінің
м а ғы з
болып айтылатын жағдайы бар.
9.6.2.5. Керігу (диссимиляция) құбылысы
Керігу құбылысы - өзара ұқсас немесе бірдей
дыбыстың қатар келгенде оның біреуінің ұқсас
е м е с б а с қ а д ы б ы с п е н а л м а с у ы . К е р іг у
құбылысының морфонологияға жататын себебі
ұқсас немесе бірдей дыбыстың қатар келгенде
оның біреуінің өзге дыбыспен алмасуы абсолютті
заңдылық емес. М эселен
,алла
созі қазақтілінде
әрі
алла,
әрі
алда
болып айтыла береді. Айталық,
бұл сөзтура мағынасында, негізінен, лллятүрінде
айтылады да, кісі атгары құрамында
Алдаберген,
Алдамұрат
болып, одағай соз құрамында
алда
кұдай-ай, алда разы болсын
дегендегі сияқты
дыбысталады. Д ем ек, керігу құбылысы белгілі
п о зи ц и я д а ж үзеге а с қ ан ы м е н п о з и ц и я л ы қ
озгерістер қатарына жатпайды.
К е р іг у қ ұ б ы л ы с ы т ү б ір (т ү б ір м ен
қосымшаға бөлінбейтін) сөздерде сирек кездеседі.
Олар:
Достарыңызбен бөлісу: |
