24
ФОНЕТИКА
Ж асалу орнына қарай тіл
ұшы дауыссыз болып
табылады.
2. 3 дауыссыз дыбысы тіл ұш ы ны ң күрек
тіс-қы зы л иек ш егарасымен ж инақы жуысуы
арқы лы жасалады. Ж асалу тәсіліне қарай жи-
нақы жуысыңқы дауыссыз дыбыс болып табы-
лады.
3. 3 дауыссыз дыбысын айтқанда дауыс жел-
безегі жартылай тербеледі, яғни жартылай
қаты-
сады. Дауыс қаты сы на қарай ұяң (тербеліңкі)
дауыссыз дыбыс болып табылады.
Жасалым белгілері: тіл
ұшы, ж инақы жу-
ы сы ңқы , ұяң дауыссыз дыбыс.
Ж дауыссыз дыбысы
Жасалымы:
1. Ж дауыссыз дыбысы тілдің ұшы мен күрек
тіс-қызыл иектің шегарасында жасалады. Ж аса-
лу орны на қарай тіл ұшы дауыссыз болып та-
былады.
2. Ж дауыссыз дыбысы тіл ұш ы ны ң күрек
тіс-қы зы л иек ш егарасымен ж айы лы ңқы жуы-
суы арқы лы жасалады.
Ж асалу тэсіліне қарай
ж айылыңқы жуысыңқы дауыссыз дыбыс болып
табылады (сөз басында ж абы сы ңқы , я ғн и аф-
фрикат болып жасалады).
3. Ж дауыссыз
дыбысын айтқанда дауыс
желбезегі жартылай тербеледі, я ғн и жартылай
қатысады. Дауыс қатысына қарай ұяң (тербеліңкі)
дауыссыз дыбыс болып табылады.
Жасалым белгілері: тіл
ұшы,
жайы лы ңқы
ж уы сы ңқы, ұяң дауыссыз дыбыс.
Қ азақ тілінің жасалым қоры ндағы барлық
жасалым нүктелер ұяң дауыссыз ды бы старға
қатысты. Ерін арқылы Б, тіл ұшы арқылы Д, 3,
Ж , тілш ік арқылы Ғ (тіл ортасы арқылы Г) ды-
бысы жасалады.
Қазақ тілінде тіл арты арқы лы жасалатын
ұяң дауыссыз дыбыс жоқ.
Қазақ тілінің жасалым қорындағы жасалым
тәсілдерінің ұяң дауыссыз
ды бы старға қаты с-
тысы тоғы сы ңқы мен ж уысыңқы болып ш ық-
ты. Ерін тоғысымы арқылы Б, тіл
ұшы тоғы сы-
мы арқылы Д, тілш ік тоғы сы м ы арқылы Ғ (тіл
ортасы тоғы сы м ы арқы лы Г), тіл ұшы ж инақы
жуысымы арқылы 3, жайылыңқы жуысымы ар-
қылы Ж дыбысы жасалады. Ал, тіл ортасы жу-
ысымы арқылы Г ды бы сы ны ң (тілшік жуысы-
мы арқылы Ғ дыбысыны ң) жуы сы ңқы, Ж ды-
бы сы ны ңж абы сы ңқы (аф ф рикатД Ж )
вариант-
тары жасалады.
Ұяң дауыссыздар бес дыбыстан құралады.
С оны мен, ұяң дауыссыз дыбыстар тобына
бір ортақ белгі (дауыс қатысы), екі айырым белгі
(жасалу орны мен жасалу тәсілі) тән. Ж асалу
тәсілі іштей тағы түрлене береді.
I ^
Достарыңызбен бөлісу: 
