-ғы ш //-гіш . Сөзж асамды қ бұл ф ормант -
қазақ тіліндегі ең өнімді ж ұрнақтарды ң бірі. Ол
өзінің осы қызметінде үнемі етістік негізге жал-
ғанады. Сын мағы налы мұндай құрылымды ту-
ылымдар
-ғы р //-гір тұлғалы ж асалы м дарм ен
м әндес болып келеді: субъектінің белгілі бір
қ и м ы л -әр ек етк е байланы сты бей ім -қаб ілетін
білдіреді. Өзге түркі тілдеріндегі сияқты, тілімізде
-ғы іи //-гіш ж ұрнағы арқы лы етістік негізден
қ а л ы п т ас қ а н сын атаулары жиі ұш ы расады .
Кейбірі олардың м ы налар:і/7
апқыіи ой ғой ақыл- дың мағынасы (Ш әкәрім).
Дүниеде адамнан конгіш м ақұ лы қ бар дейсіз бе (Аймауытов). Сөзж асам-
ды қ бұл форманттілімізде кейде күрделі сын атау-
ын ж асауға қатысады.
Пароход сорпа ж алағыш кэрі тобетше суды шолп-шолп ұрып, қозғала бас- тады (Аймауытов).
-ғ а қ //-г е к . Сөзж асам ды қ бұл ф ормантты
қазақ тілінде жалпы өнімді ж ұрнақтар қатарына
жатқызуға болады. Ол туынды сын атауын етістік
негізге жалғанып қана жасай алады. Мұндай сын
мәнді туылым әдетте субъектінің белгілі бір әре-
кетке бейім қалпын білдіреді.
Кэріп көңлі бір сың- ға қ пияла-ды (Көпеев). О сы ндағы
сыңғақ, сон-
дай-ақ, тіліміздегі
жабысқақ, ұрысқақ, тайғақ сияқ-
ты құры лы мдар, мысалы, сондай жасалымдар.
Бірақ “етістік+ғақ” құрылымды туынды сын атау-
лары н ы ң бәрінің бірдей м ағы налары дәл осы,
“әлденеге бейімділік” сагіамен байланысты болып
келе бермейді. Мысалы
қатқақ туылымыны
11
ұғы-
мы ж оғары дағы
сыңғақ, жабысқақ, ұрысқақ де-
гендердегіден басқарақ сияқты .
А сқақ туынды сын
есімі де солай. Бұл басқалы қ әсіресе
қоңқақ, қаңқақжасалымщфътш айқын аңғарылады (бірақ
бұлардың алды ңғылардан тағы бір өзгелігі: не-
гіздеуші, яғни түбір болігі мен жұрнағы бір-бірінен
ажырағысыздай болып кірігіп кеткен, осылай үнемі
бір бүтін, тұтас күйінде қолданылады).
Алдықаңқақ ерінің, арты жалпақ (Ш әкәрім).
Қоңқақ мұрнынан шып-шып тер шығып (Аймауытов).
