Өнер-білім бар жұрттар тастан
сарай салғызды
(Алтынсарин) деген сейлемде
сал
деген сабақты етістіктен
-ғыз
қосымш асы арқы-
лы озгелік етіс ж асалған.Салу сабақты етістігінің
тура объектісі,
сарай(ды)
және
салу
әрекетінің
иесі, іске асырушы еубъектісі
[онер-білім бар]
жұрттар.
Ө згелік етіс жасалуымен байланы сты
тура объекті (сарай) де, субъекті (жұрт) де қалып
отыр, бірақ озгелік етіс ж асалғанда, бірінш іден,
іс-эрекеттің субъекгісі (жұрттар) қим ы лды , іс-
әрекетті, я ғн и
салу
әрекетін, тікелей озі атқар-
майды, тек қимылдың орындалуына түрткі бола-
ды, екінш іден, қимыл, іс-эрекетті тікелей атқа-
рушы екінші субъект агенс пайда болады, ал бірақ
бұл сөйлемде арнайы берілмеген, берілсе барыс
септік тұлғасында тұрар еді. Яғни өнер-білім бар
жұрттар сарайды өздері салған
жөқ,біреуге
сал-
ғызды. Ал салт етістікке өзгелік етіс ж ұрнағы
ж алғанғанда 1) қимыл, іс-әрекет иесі, орындау-
шы субъект жаңадан пайда бөлады да, қимыл, іс-
эрекетті тікелей өзі атқарады, өрындайды; 2) салт
етістік сабақты етістікке айналады; 3) салт етістік-
тегі ф ам м атикалы қ бастауыш (субъекті) сабақты
етістіктің тура өбъектісіне айналады; 4) бірақ
екінші субъект - агенс, қимыл, іс-эрекетті тіке-
лей өрындаушы субъекті бөлмайды. Мысалы,бала
ш амды
сондірді
дегенде
сондіру
қим ы лы ны ң
субъектісі де, тікелей сол қимылды іске асыру-
шы, атқарушы да біреу-ақ, олбала. Ал етістіктің
түбір күйіндегі, яғн и салт етістік күйін-дегі фам-
матикалық субъект - шам да (шам сөңді), өл бұл
жерде тура объектіге айналған: ш амды
сондірді,
б ір а қ ш а м
оз-озінен сонген жоқ.
Сөйтіп, өзгелік
етіс қөсымшасы салт етістікке жалғанғанда, салт
етістіктен бірден өзгелік етіс тудырмайды, тек салт
етістікті сабақты етістікке айналдырады, енді өсы
сабақты етістікке екінші рет етіс қосымшасы жал-
ғанғанда барып өзгелік етіс жасалады: Бала
Достарыңызбен бөлісу: |
