П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет680/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   676   677   678   679   680   681   682   683   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

соғыс, айтыс,
жүріс, байланыс 
т.б. Ортақ етіс пен өзгелік етістің 
семантикасында мынандай бір ұқсастық бар: екеуі 
де қим ы лды ң, іс-әрекеттің бір субъекті емес, 
б ір н е ш е суб ъ екті а р қ ы л ы о р ы н д а л а т ы н ы н
білдіреді, бірақ өзгелік етіс тек сабақты етістік- 
тен жасалып, онда екінші субъект - агенс міндетті 
түрде болады да, ол - қимыл, іс-әрекетті тікелей 
орындаушы, ал ортақ етісте бұлар жоқ.
С ондай-ақ етіс қосымш алары бірінің үстіне 
екіншісі де жалғана береді. Оның тәртібі: 1) өздік 
етіс + өзгелік етіс: 
жу-ын-дыр, ки-ін-дір 
т.б. 2) 
өздік етіс + ортақ етіс: 
желпі-н-іс, кор+ін+іс 
т.б.
3) ортақ етіс + озгелік 
етіс:сойле-с-тір, жина-с-
тыр; 
4) өзгелік етіс + өзгелік етіс: 
айт-қыз-дыр,
жаса-т-қыз 
т.б.
7.2.3. Болымсыздық (болымды-болымсыздық)
категориясы
Етістік түбір күйінде де, әр түрлі граммати- 
калық (лексика-фамматикалық) тұлғаларында да 
қимылдың, іс-әрекеттің, амал-процестің болуын 
(болғаны н, болып ж атқаны н, болатыны н, болу 
сипаты ны ң әр түрлі реңін) білдіреді. Сонымен 
бірге қим ы лды ң, іс-әрекеттің болуы да өмірде 
болатын құбылыс. Міне, қимыл, іс-әрекеттің, яғни 
етістік білдіретін м ағы наны ң іске аспауы, бол- 
мауы арнайы грамматикалық амал-тәсілдер ар- 
қылы беріледі. Сөйтіп, етістік бшдіретін қимыл, 
іс-әрекеттің қарама-қайш ы мәні, ол м ағы наны ң 
болмауы етістік түбірлеріне (негізгі, туынды, 
күрделі), етістіктің лексика-ф ам м атикалы қ кате- 
гориялары (етіс, күшейтпелі етістік) тұлғаларына 
-м а, -м е, -ба, -бе, -на, -не 
қосымш асы қосылу 
арқылы жасалады да, тек етістіктің болымсыз- 
ды қ түрін жасап қоймайды, болымдылық мәнге 
қарама-қайш ы етістіктің болымсыздық (болым- 
ды-болымсыздық) категориясын да жасайды.
Болы м сы зды қ категориясы ны ң бірден-бір 
тұлғалы қ көрсеткіш і 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   676   677   678   679   680   681   682   683   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет