П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет678/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   674   675   676   677   678   679   680   681   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

інісіне
шамды 
сондіртті. 
Бұл сөйлемде бала қимылдың 
иесі, субъекті, бірақ оны (қимылды) тікелей озі 
атқарып оты рған ж оқ, екінш і субъект-агенс ар- 
қылы іске асырып отыр, 
яғнисондіру 
қимылын 
тікелей орындаушы субъект агенс 
-інісі, 
сойлем- 
де ол (інісі) барыс септік тұлғасында тұрып ф ам - 
матиксііық жанама объекті (толықгауыш) синтак- 
систік қызметін (қатынасты) атқарып тұр, ал тура 
объекті - ш ам [ды ] озгерген жоқ.
Салт етістіктің субъектісі қызметіндегі жан- 
ды заттар мэніндегі сөздер, салт етістікке өзгелік 
етіс жұрнағы ж алғанғаннан, тура өбъектіге айна- 
лумен бірге екінш і субъекті-агенс мэнінде де 
жұмсалатын сияқты көрінеді. М ысалы, 
өлбала-
ны ойнатты (бала ойнады), Жолаушы атын от-
татты (аты оттады) 
деген тәрізді мысалдар 
ой-
нату, оттату 
қимылын іске асырудың бұл сөйлем- 
дердегі тура өбъектісі, ал салт етістік мэнінде 
(өзгелік етіс қосымш асы) қолданылған түріндегі 
субъектіні(бала, 
ат) 
екінші субъекті-агенс мэнін 
де білдіретін сияқты , я ғн и ойнайтын 
-бала, 
от- 
тайтын - 
ат 
қой. Бірақ, біріншіден, бұл сөйлем- 
дердегі субъекті 
ол 
ж эне 
жолаушы 
қимыл, іс- 
эрекетті өры ндауға мұры нды қ қана бөлмай, өзі 
тікелей атқарады: 
озі ойнатады, озі оттатады,
екіншіден: өзгелік етіс бөлудың бір шарты екінші 
субъекті-агенс ж өқ, ал 
баланы 
мен 
атты 
деген 
сездер бұл қимылдардың өбъектісі ғана. Сөндық- 
тан да “Өзгелік етіс - субъектінің қимылы өбъек- 
тіге тікелей емес, екінш і біреу арқылы бағытта- 
латынын білдіретін сабақты етістіктің грамма- 
тикалық фөрмасы, “салт етістіктен жасалған са- 
бақты етістікті өзгелік етіс категөриясына жат- 
қызу дұрыс бөлмас еді” ж эне “өзгелік етіс бөлу 
үшін ол сөйлемде барыс септігіндегі жанама тө- 
лықтауыш қызметіндегі агенсті керек етеді. Агенс 
сөйлемде айтылуы да, айтылмауы да мүмкін. Салт


и т н л і к
511
етістіктен өзгелік етіс жұрнағы арқылы жасалған 
сабақты етістіктер агенсті керек етпейді.
Салт етістіктен сабақты етістікке айналған 
етістік тұлғасы н өзгелік етіске айналдыру үшін 
оның үстіне тағы да өзгелік етіс жұрнақтарының 
біреуі ж алғануы ш арт” (М.Т. - Қ Қ Т , 40, 41, 42).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   674   675   676   677   678   679   680   681   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет