П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет681/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   677   678   679   680   681   682   683   684   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

-м а -м е, -ба, -бе, -па, -пе
болымсыздық тұлғасы. Әрине, етістіктің болым- 
сыздық мәнін беретін басқа да аналитикалы қ 
ж олдары бар. Атап а й тқан д а, е с ім ш е н ің
-ған ,
-ген, -қан, -кен 
тұлғасы етістікке ж оқ модаль 
сөзі, есім ш ен ің
-ған, -ген , -қан, -кен, -атын,
-етін, -йтын, -йтін, -ар, -ер, -р, -м ақ , 
- м е к , 
-бақ, 
-бек, 
-нақ, 
-пектұлғалы негізгі етістіктер- 
ге 
емес (кейдеемен) 
көмекші етістігі тіркесіп жа- 
салады. Бірақ бұлар болымсыздық категориясы- 
на ж атп ай ды , он ы ң грам м ати кал ы қ сипаты
(түбірмен 2-ж ақ бүйрық рай тұлғасымен сәйкес 
келуі, тікелей жіктеле алмауы, етістіктің таза ф ам - 
матикалықтұлғаларына негіз болуы) сәйкес емес. 
Болымсы зды қ категориясы етістіктің лексика- 
фамматикалық категориясы болып табылады. Се- 
бебі, біріншіден, бұл категорияның қосымшасы 
етістік түбірге жалғанғанда, түбір семантикасына 
аздап болса да әсер етіп, өзгеріс енгізеді, яғни 
түбір беретін мағынаның болмайтынын білдіреді, 
екіншіден, етіс категориясы сияқты түбірдің грам-


512
М ОРФОЛОГИЯ
матикалы қ сипатын сақтап қалады: 1) бұйры қ 
райдың 2-жақ жекеш е анайы тұлғасымен сәйкес 
келіп, оны м ен ом оф орм а жасайды; 2) тікелей 
жіктелмейді; 3) сол күйінде қолданы лмайды , 
етістіктің таза грам м атикалы қ категорияларын 
жасауға негіз болады; рай, ш ақ, (есімше, көсем- 
ше ж әне тұйы қ етістік тұлғалары тек болымсыз 
етістік) тұлғасы ны ң үстіне ғана ж алғана алады, 
керісінш е болм айды . С онды қтан Т .М ам ан ов 
“болымсыздық қосымшалар 
-ма, -ме, -ба, -бе, -на,
-пе 
негізгі етістіктер (етістік түбірлер мен моди- 
ф икациялы етістіктер), я ғн и етістіктің лексика- 
грамматикалық категориясы (И.С.) мен функция- 
лы қ етістіктердің, яғн и етістіктің таза граммати- 
кал ы қ к атего р и ял ары н ы ң (И .С .) ш екарасы н 
корсетіп тұратын белгі ретінде жұмсалады” , - деп 
көрсетеді (М .Т. - Қ Қ Т , 9-10).
Күрделі етістікте болы м сы з ф орм а бірде 
негізгі етістікке ж алғанса, бірде көмекш і етістік- 
ке жалғанады: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   677   678   679   680   681   682   683   684   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет