П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


(Сонда). 3. Өдек үй ішінің ко-мын күйеуіне айтпай, / / өзі баскарып кетті (Сонда)



Pdf көрінісі
бет195/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   191   192   193   194   195   196   197   198   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

(Сонда).
3. Өдек үй ішінің ко-мын күйеуіне айтпай, / / өзі баскарып кетті
(Сонда).
4. Жолдасы көріп калмау үшін / / Өтеп баска болмеге барып тасаланды
(Әбішев).
5. 
Асбасшы Хасенді алсак, / / оның он екі пүт салмағьГдар (Мүсірепов).
6. Бүл пікірге Масакбай карсы болғанмен, / / баскарманың әзге мүшелері
/ / оны кабылдайды (Мұқанов). 
_______
7. 
Баскалар кандай к уа н са ,// ол да сондай куанған еді (Әбішев).
Ж оғарыда келтірілген түрлі бағыныңқылы 
құрмалас сөйлемдердің интонациялық сызығы 
біркелкі болып тұр: олардың бәрінің бағыныңқысы 
толқынданып келіп, синтагмаларға бөлініп, соңғы 
синтагманың аяғында котеріліп, басыңқыдан 
паузамен бөлінеді. Басыңқы компонент көлемді 
болса, ол ырғақты топтарға бөлініп, толқынданып, 
соңғы ырғақты топтың аяғында төмендеп барып 
тынады. Сөйлемнің ара жігі болымсыз тоналды 
интервалмен белгіленеді, ал бағыныңқы сөйлемнің 
мазмұндық байланысты көрсететін соңғы сөзі
көбінесе акценттеліп, көтеріңкі төнмен, молырақ 
и н т е н с и в т іл ік п е н
ж ә н е
ұ з а қ т ы л ы қ п е н
ерекшеленеді. Сабақтастардың басым көпшілігі екі 
көмпөненті екі синтагма құрап, алдыңғысының 
интөнациясы аяқталмағандықты білдіріп, соңына 
қарай жоғары деңгейде көтеріңкі айтылып, ал 
сөң ғы сы өй ды ң ая қ та л ға н д ы ғы н білдіретін 
интөнациямен бітеді.
Құрамында бір басыңқы, екі немесе өдан да 
көп б а ғ ы н ы ң қ ы л а р ы бар құ рм аластар көп 
бағыныңқылы сабақтас құрмалас деп аталады. 
Мұндай құрмалас сөйлемдер компоненттерінің


132
ИНТОНАЦИЯ
м а ғ ы н а л ы қ қ а т ы н а с т а р ы н а қ а р а и , әс ір е с е
б а ғ ы н ы ң қ ы к о м п о н е н т т е р ін ің б а с ы ң қ ы
ком п о н ен тп ен байланы су ж олдары на қарай 
сатылы бағыныңқылы сабақтас және жарыспалы 
бағыныңқылы сабақтас болып екі түрге бөлінеді.
С аты л ы б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с т а әр 
бағыныңқы компонент басыңқы компонентпен 
тікелей байланыспай, өзінен кейінгі бағыныңқы 
к о м п о н е н т т е р а р қ ы л ы с а т ы л а п б а р ы п
байланысады. Мысалы:
Саяхатшылар т а қа лға н ^са й ы н ,// Көқшенің сүлулығы айқындалып,//
Оқжетпес көзге еркін шалына бастады (Иманжанов).
Бұл саты лы б ағы н ы ң қ ы л ы сабақтасты ң
компоненттері де әрқайсысы бір синтагма құрап, 
аз ғана паузамен бөлініп, синтагма соңы көтеріңкі 
әуенм ен өрнектеліп, просодикалы қ тәсілдер 
біркелкілікпен ерекшеленеді.
Коп бағы ны ңқы лы сабақтас сөйлемнің эр 
б а ғ ы н ы ң қ ы к о м п о н е н т і т ік е л е й б а р ы п
басыңқымен байланысса, коп бағыныңқылының 
ондай түрі жарыспалы бағы ны ңқы лы сабақтас 
сөйлем болады. Мысалы:
Самайына ақ кір іп ,// шеңбері кең іп ,// Ушаков толысуға айналған


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   191   192   193   194   195   196   197   198   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет