9.7.1. Соз басында кездесетін қонар дыбыстар
Қазақ тілінде қөнар дыбыстардың (прөтеза)
пайда бөлуы екіге бөлінеді. Бірінш ісі,
Л, Р
дыбыстары нан басталған сөздердің алдынан Ү,
Ү, Ы, I, О
дауысты ды бы стары ны ң қөйылып
айтылуы. М ысалы
,рұқсат - ұрықсат, лөк
-
үлек,
лай - ылай, рет - ірет, русь - орыс
т.б. Сөндай-ақ,
басқа тілден ауысқан
ст, шт, шк
сияқты қөс
дауыссыздан басталатын сөздердің басына да
дауы сты д ы б ы с қ ө й ы п айту бар. М ы салы ,
стакан-ыстакан, иітаб - ыштаб, шкап - ышкап
т.б . Бұл ж а ғд а й д ы м о р ф о н ө л ө г и я д а н горі
ф ө н ети ка объектісі деп түсінген абзал. Ал,
екіншісі, араб-иран тілдерінен енген
вэкил, воқиа,
вохит
сөздерінің қазақ тіліндегі нұсқасында (в)
д ы бы сы (у )-ғ а ай н алад ы да, алды на
Ү, Ү
дыбыстары артық қөйылып айтылады. Мысалы,
векил-үуәкіл, воқиа-ұуақиға, возир-үуәзір, вохит-
ұуақыт
т.б.
С өндай-ақ қазақ тілінде
алпамсадай
сөзінің
алдында / б / дыбысы қөйы лы п,
балпамсадай
бөлып айтылады. Екінші төптағы мысалдар басы
аш ық морфонөлөгия нысанына жатады.
9.7.2. Тұлға жігіндегі қыстырма дыбыстар
Т ұ л ғ а ж іг ін д е к е з д е с е т ін қ ы с т ы р м а
дыбыстардың пайда болу себебіне қарай екіге
бөлінеді. Бірінш ісі - м өрфема жігінде қатар
т ұ р ғ а н д ауы сты д ы б ы с та р д ы с ақ тау үш ін
қөйылатын қыстырма дыбыстар; екіншісі - қатар
келген аш ы қ буындардың санын азайту үшін
қөйылатын қыстырма дыбыстар.
9.7.2.1. Дауысты дыбыс арасына қойылатын
қыстырма дыбыстар
Т ұ л ғ а ж іг ін д е қ а т а р к е л ге н д а у ы с т ы
дыбыстардың біреуі түсіріліп айтылатыны белгілі.
Бірақ тұлға жігінде қатар тұрған дауыстылардың
бәрі бірдей өсы лай түсу ж өлы м ен реттеле
бермейді. Кейде өлардың өртасына дауыссыз
ды бы с қөю арқы л ы өларды (қатар тұ р ған
дауыстыларды) сақтап қалатын жолдары бар.
а)
Тұлға жігіндегі дауысты дыбыстардың әрі
тү с іп , әрі с а қ т а л ы п ай ты лу ы н к ө р сететін
|
