П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


Соз басында кездесетін қонар дыбыстар



Pdf көрінісі
бет232/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

9.7.1. Соз басында кездесетін қонар дыбыстар
Қазақ тілінде қөнар дыбыстардың (прөтеза) 
пайда бөлуы екіге бөлінеді. Бірінш ісі, 
Л, Р
дыбыстары нан басталған сөздердің алдынан Ү, 
Ү, Ы, I, О 
дауысты ды бы стары ны ң қөйылып 
айтылуы. М ысалы
,рұқсат - ұрықсат, лөк

үлек,
лай - ылай, рет - ірет, русь - орыс
т.б. Сөндай-ақ, 
басқа тілден ауысқан 
ст, шт, шк 
сияқты қөс 
дауыссыздан басталатын сөздердің басына да 
дауы сты д ы б ы с қ ө й ы п айту бар. М ы салы , 
стакан-ыстакан, иітаб - ыштаб, шкап - ышкап
т.б . Бұл ж а ғд а й д ы м о р ф о н ө л ө г и я д а н горі 
ф ө н ети ка объектісі деп түсінген абзал. Ал, 
екіншісі, араб-иран тілдерінен енген 
вэкил, воқиа,
вохит
сөздерінің қазақ тіліндегі нұсқасында (в) 
д ы бы сы (у )-ғ а ай н алад ы да, алды на 
Ү, Ү
дыбыстары артық қөйылып айтылады. Мысалы, 
векил-үуәкіл, воқиа-ұуақиға, возир-үуәзір, вохит-
ұуақыт
т.б.
С өндай-ақ қазақ тілінде 
алпамсадай
сөзінің 
алдында / б / дыбысы қөйы лы п, 
балпамсадай
бөлып айтылады. Екінші төптағы мысалдар басы 
аш ық морфонөлөгия нысанына жатады.
9.7.2. Тұлға жігіндегі қыстырма дыбыстар
Т ұ л ғ а ж іг ін д е к е з д е с е т ін қ ы с т ы р м а
дыбыстардың пайда болу себебіне қарай екіге 
бөлінеді. Бірінш ісі - м өрфема жігінде қатар 
т ұ р ғ а н д ауы сты д ы б ы с та р д ы с ақ тау үш ін 
қөйылатын қыстырма дыбыстар; екіншісі - қатар 
келген аш ы қ буындардың санын азайту үшін 
қөйылатын қыстырма дыбыстар.
9.7.2.1. Дауысты дыбыс арасына қойылатын
қыстырма дыбыстар
Т ұ л ғ а ж іг ін д е қ а т а р к е л ге н д а у ы с т ы
дыбыстардың біреуі түсіріліп айтылатыны белгілі. 
Бірақ тұлға жігінде қатар тұрған дауыстылардың 
бәрі бірдей өсы лай түсу ж өлы м ен реттеле 
бермейді. Кейде өлардың өртасына дауыссыз 
ды бы с қөю арқы л ы өларды (қатар тұ р ған
дауыстыларды) сақтап қалатын жолдары бар.
а) 
Тұлға жігіндегі дауысты дыбыстардың әрі 
тү с іп , әрі с а қ т а л ы п ай ты лу ы н к ө р сететін




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет