Е скерту: К ү л ім
с ө з ін ің ж е к е т ұ р ы п
тіркескеніне қарап, кей ғалымдар оны (-ш -д і)
зат есім тудырушы жұрнақ деп есептейді.
Күлім
дейтін зат есімнің жоқтығын, оның зат есімдерше
тү р л е н б е й т ін ін е қар ай аж ы р а т у ға болады .
М әселен
к ү л ім ім , к ү л ім ің , к ү л ім і
болы п
тәуелденбейтінін,
күлімнің, күлім ге, күлімді,
күлімде, күлімнен, күліммен
болып септелмейтінін
есте сақтасақ, зат есім еместігіне көзіміз жетеді.
5.
Д әл осы си я қ ты
бір әудем жер, бір
қайнатым шай, бір салым ет, сүт пісірім уақыт,
бір ү зім нан
с и я қ ты тір к е с те р д і де
эудем
қайнатым, салым, пісірім, үзім
сөздері
эуде+м,
қайнат+ым, сал+ым, пісір+ім, үз+ім
түрінде
жасалған зат есім сияқтанғанмен, шын мәніндегі
зат есімнің пайда болмағанын, тұлғасын арқылы
тіркескен сөздер екенін ж оғары да айты лған
әдіспен тексеріп көз жеткізуге болады.
9.7.4.3. -ын, - ін, дәнекер тұлғасындары
-ын, -ін
тұлғасындары етістікке сын есім
тудыратын
-лы, (-лі, -ды, -ді, -ты, -ті)
және
-ғы
(-гі, -қы, -кі)
жұрнақтары жалғанғанда дэнекерлік
қызмет атқарады.
-л ь //-л /ж ұ р н а ғы ж алғанғанда келетін
-ын,
-///тұлғасындарынажяса-я-дб/,
таста-н-ды, жуы-
н-ды, шай-ын-ды, еріт-/ін/-ді, үй-/ін/-ді, қиын-ды
т.б мысалдарын келтіруге болады.
-ын, -ін
тұлғасындары етістіктен
-қы, -кі
ж ұ р н а қ т ар ы ар қы л ы сы н есім ж асал ған д а
қолданылады. Бірақ (н) дыбысы
қ, к
дыбысының
ал ды н да келіп / ң / - ғ а ай н а л а д ы . М ы салы ,
шық+ын+қы - шығыңқы, бат+ын+қы - батыңқы,
жайыл+ын+қы - жайылыңқы
т.б.
-ын, -ін
тұ л ғасы н д ар ы н ы ң қолданы луы
етістіктен зат есім тудыратын
-ын,
-///жұрнағымен
омонимдестігіне байланысты. Мәселен, шық+ын
-
шығын, тық+ын - тығын
дегенде зат есім
жасалса,
тастан, туын, басын
т.б. дегенде зат есім
жасалмаған.
Ескерту:
Кей әдебиеттерде әңгіме болып
оты рған
-ын, -ін, -н
тұлғасындарын өздік етіс
ж ұрнағы деп есептейді.
Жасанды, жуынды
сын
есімдерін
жасанды, жуынды, шайынды
деген өздік
|
