н
мынадай ж ағдайда регрессивті
ассимиляцияға ұшырап, алмасады:
а)
соңы
н
дыбысына біткен сөздерге тіл арты
г
және ғ дыбыстары нан басталатын қосы м ш а-
лар ж алғанған кезде тіл алды
н
тіл арты
ң
дыбы-
сына алмасады:
күңгө (күн-ге), қаңға (қан-ға),
жаңға (жан-ға), үлкоңге (үлкен-ге), жөңгө (жөн-
ге), оңға (он-ға), бүгүңгі (бүгін-гі), кейіңгі (кейін-
гі), түңгү (түн-гі), келгеңге (келген-ге), ж алғаң-
ған (ж алған-ған), сеңген (сен-ген), сеңгеңге (сен-
ген-ге), сеңгісі (сен-гісі).
М ұ н д а ғ ,
г
дыбыстары
өзінен бұрынғы
н
дыбысын артикуляциялы қ
жақтан игеріп тұр. О рф ографиялы қ норм абой-
ыішіа жоңқа (жон-қа), жоңқала (жонқа-ла), жоң-
ғы (жон-ғы), жоңғыш (жон-ғыш), алдыңғы (ал-
дын-ғы)
түрде жазылаты н создеріндегі
ң
дыбы-
сы да осы заңның корінісі;
ә) соңы нды бы сы на біткен сөздерге ж алға-
натын қосы м ш а
б, м
дыбыстарынан басталса,
онда тіл алды
н
қос ерін
м
дыбысына айналады:
қаммен (қан-мен), жаммен (жан-мен), эммен (эн-
мен), жамбайды (жан-байды), қамбады (қан-бады),
сембеді (сен-беді), келгеммен (келген-мен), айт-
қаммен (айтқан-мен).
Мұндай құбылыс сөз бен
сездің аралы ғында да байқалады:
омбір (он бір),
омбес (он бес), омбет (он бет), жамберді (жан
берді), қаммен тер (қан мен тер), эммен жыр (эн
мен жыр), Жамбота (жан бота), Жамболат (жан
болат).
А лдыңғы соз н дыбысына аяқталып, кейінгі
сөз
п
ды бы сы нан басталса, тіл алды
н
дыбысы
қос ерін
м
ды бы сы на алмасады:
омпарақ (он
парақ), жампайда (жан пайда), жампыйда (жан
пида), ж амампыйғыл (жаман пиғыл), Жампейіс
(Жанпейіс), Күмпейіс (Күнпейіс).
2.
Ұ яңдардан қазақ тілінде з ж ә н е ж ды бы -
стары ғана сөзді аяқтай алады. Оның озінде
ж
санаулы ғанатүбір морфеманың құрамында ұшы-
райды, ал з дыбысы одан әлдеқайда актив. Бұл
жіктік (
-сыз, -сіз, -мыз, -міз, -быз, -біз, -пыз, -піз),
тәуелдік
(-ңыз, -ңіз, -ыңыз, -іңіз, -мыз, -ымыз, -іміз)
жалғауларында да кездеседі.
Орыс тілінде
араб, клуб, архив, актив, завод,
катод, газ, шлюз, гараж, тираж
түрінде жазыл-
ғанмен, сөз соңында ұяңдар айтылмайды. Алай-
да қазақ тіліндегдз,
шлюз, гараж, тираж
сияқты
сөздердің соңы ндағы з,
Достарыңызбен бөлісу: |
